Thập bát ban binh khí của võ cổ truyền Bình Định chứa đựng nhiều giá trị văn hóa đặc sắc. Bảo tồn và phát huy những giá trị ấy là việc cần làm ngay… 

Nhận thức được vai trò quan trọng của Thập bát ban binh khí trong kho tàng võ cổ truyền Bình Định, Sở VH-TT&DL đã tiến hành thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học cấp tỉnh “Nghiên cứu bảo tồn thập bát ban binh khí võ cổ truyền Bình Định”, do ông Nguyễn An Pha, làm chủ nhiệm đề tài.

Biểu diễn đại đao tại Bảo tàng Quang Trung.

Nghiên cứu Thập bát ban binh khí

Sau nhiều nỗ lực thực hiện công tác tìm hiểu, sưu tầm, nghiên cứu công phu trong hai năm qua, nhóm thực hiện đề tài đã cơ bản hoàn thành công việc. Thành quả của đề tài nghiên cứu là phim tư liệu về Thập bát ban binh khí của võ cổ truyền Bình Định: côn (gậy), đao, thương, kiếm, bồ cào, xà mâu, thiết lĩnh, kích, giáo, lăng khiên, cung tên, đinh ba, thái long câu, dây xích, dải lụa đào, giản, búa (phủ), chùy. Mỗi ban binh khí được các võ sư, võ nhân biểu diễn bài thảo kèm theo bài thiệu cụ thể.

Theo kết quả nghiên cứu, nhiều loại binh khí chính là sự “hóa thân” của các loại dụng cụ lao động. Binh khí bồ cào giống như cái cào cỏ thường dùng trong công việc nhà nông, nhưng cha ông ta đã sáng tạo ra những bài thảo để khi cần có thể biến thành vũ khí tự vệ, chiến đấu với kẻ địch với những chiêu thức bổ, kéo ngã đối phương. Ngoài những binh khí quen thuộc, có một số binh khí độc đáo như thiết lĩnh, thái long câu, dải lụa đào. Tương truyền, thiết lĩnh là một loại binh khí phổ biến thời Tây Sơn, bao gồm phần gậy dài nối một đoạn dây ngắn với một đoạn khúc vuông ngắn, tạo thành binh khí đa năng, lợi hại để đánh, giật binh khí hoặc giật ngã chân ngựa của đối thủ khi giao chiến. Thái long câu cũng được cho là binh khí phổ biến rộng rãi của nghĩa quân Tây Sơn, có phần cán gỗ như cán giáo nhưng ngắn hơn nhiều, đầu có lưỡi hình bán nguyệt sắc bén dùng để bổ, giựt, chém.

Ấn tượng nhất là dải lụa đào, thường có độ dài hơn 1m, rộng khoảng 0,5m. Mỗi đầu dải lụa có gắn một hòn bi nhỏ như quả cà để có thể dùng đỡ, bắt binh khí hoặc quật ngã đối thủ, nếu phất, quất cũng gây tính sát thương. Ông Nguyễn An Pha cho biết: “Dải lụa đào là binh khí dân gian sáng chế ra để phòng thân chứ không phải binh khí khi ra trận. Ngày xưa, các cụ già có nghề thường trùm khăn xéo trên đầu, hoặc vắt trên vai, ra đường gặp trộm cướp, hay người muốn đánh mình lấy đó làm binh khí, hoặc thấm nước ở hai đầu khăn (không có gắn bi) để tăng thêm độ nặng”.

Ông Nguyễn An Pha giới thiệu về các binh khí trong Thập bát ban binh khí võ cổ truyền Bình Định.

Không chỉ “bảo tồn tư liệu”

Do không được bảo tồn tốt, Thập bát ban binh khí đang bị mất dần theo thời gian. Ngay cả Bảo tàng Quang Trung, nơi có đội nhạc võ thường xuyên biểu diễn phục vụ khách, hiện tại cũng chỉ biểu diễn từ 10- 12 môn binh khí. Nhiều võ đường hiện chỉ chú trọng vào luyện tập quyền để thi đấu đối kháng, hoặc một số môn binh khí nằm trong nội dung hội thi như đao, kiếm, côn.