Trong bộ sưu tập súng thần công hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Bình Định có 3 khẩu bằng đồng. Về lịch sử có thể khẳng định chắc chắn, đó là vũ khí liên quan đến trận chiến giữa quân Tây Sơn và quân Nguyễn trên đầm Thị Nại vào năm 1801. Nay đã có thể xác định nó có xuất xứ từ Hà Lan.
 |
|
Ảnh 1
|
Trong những năm 2008-2010, tại đầm Thị Nại (TP Quy Nhơn) người ta đã phát hiện 8 khẩu súng thần công, một loại hỏa khí được dùng trong các triều đại phong kiến Việt Nam. Trong đó, có 5 khẩu súng bằng gang (1 khẩu do nhà Nguyễn sản xuất) và 3 khẩu bằng đồng. Trừ các khẩu súng bằng gang là khó xác định nguồn gốc cũng như chủ nhân, bởi trên súng không để lại một dòng thông tin nào; 3 khẩu súng bằng đồng, trước đây chưa thể khẳng định là của Hà Lan hay Bồ Đào Nha thì nay đã có thể xác định dựa theo tư liệu của Philippe Trương công bố về 3 khẩu súng trưng bày tại cố đô Huế.
Theo tư liệu của Philippe Trương, qua tư liệu lưu trữ Hà Lan (VOC), đã có cơ sở công bố rằng 3 khẩu súng trưng bày tại Bảo tàng cổ vật cung đình (BTCVCĐ) Huế có xuất xứ từ Hà Lan. Những tài liệu đã ghi nhận mối quan hệ thương mại giữa Hà Lan, thông qua Công ty Đông Ấn với chính quyền của các chúa Trịnh ở Đàng Ngoài, đặc biệt là việc trao đổi và cung ứng vũ khí cho chúa Trịnh.
 |
|
Ảnh 2
|
So sánh súng thần công trưng bày tại BTCVCĐ Huế với những khẩu súng trưng bày ở Bảo tàng Bình Định, chúng tôi thấy chúng tương đồng về kiểu dáng, chất liệu, hoa văn, minh văn trên súng. Trong đó có 1 khẩu khẳng định là của Hà Lan, không chỉ về nguồn gốc mà cả về chủ nhân và năm đúc súng. Súng dài 197cm, đường kính miệng 10cm (ảnh 1), do ông Kylianus Wegewaert thực hiện tại Kampen (Hà Lan) năm thứ 15 (1640). Thông tin này được thể hiện bởi dòng chữ “KYLIANUS. WEGEWART. ME. FECIT. CAMP. 15. A°” đúc nổi ở vành chuôi súng. Phía dưới có khắc con số 1355, cho biết súng nặng 1355 livre (khoảng 677,5 kg). Mặt trên và mặt bên của chốt súng, có dòng chữ Hán, được khắc thêm về sau (tứ xích lục nhị thốn tam: dài 4 thước 62 tấc và 3 phân). Kylianus Wegewaert xuất thân từ một gia đình nổi tiếng về nghề đúc chuông và súng thần công ở Hà Lan.
Khẩu thứ hai (ảnh 2) và ba (ảnh 3) có những thông tin nhất định gồm hàng chữ BEIREI IGRAS và hàng chữ DEGOCINCHNA CHAMPAECMBOIOA DACRVSA EESEM 1666, về kiểu dáng cũng giống như những khẩu súng trưng bày tại BTCVCĐ Huế, nhất là kiểu dáng quai súng hình con cá heo gắn trên súng, theo tôi, cũng là những chiếc súng có nguồn gốc từ Công ty Đông Ấn Hà Lan.
 |
|
Ảnh 3
|
Sự hiện diện của những khẩu súng thần công của Hà Lan này có ý nghĩa rất lớn trong việc làm mẫu để sau này các vua triều Nguyễn như Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị dựa vào đó đúc súng thần công.
|
Cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII, các công ty tư nhân Hà Lan khởi sự hoạt động thương mại với Ấn Độ (1597), Nhật Bản (1600) và Trung Quốc (1601). Để bảo vệ quyền lợi và cạnh tranh với người Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, Công ty Đông Ấn được thành lập tại Amsterdam vào năm 1602, tập hợp các công ty thương mại tư nhân ở các tỉnh thành của Hà Lan. Đây là công ty đa quốc gia đầu tiên trên thế giới sử dụng cổ phiếu. Ngoài hoạt động thương mại, được sự thỏa thuận với Quốc hội Hà Lan, Công ty Đông Ấn còn có quyền thay mặt cho chính phủ để sở hữu tài sản ở hải ngoại, quyền thương lượng hiệp ước, tham gia chiến tranh, đúc tiền, thành lập bộ máy ở thuộc địa và bổ nhiệm Toàn quyền ở hải ngoại. |
| 
