Võ sư Lý Xuân Hỷ với bài quyền “Mèo rửa mặt”.

Bảo tàng Quang Trung nằm ở khúc đầu sông Kôn, được xây dựng ngay trên nền vườn nhà cũ của ba thủ lĩnh phong trào Tây Sơn (1771-1788). Tại đây trưng bày khoảng trên 11.000 hiện vật có liên quan đến phong trào khởi nghĩa Tây Sơn và vị anh hùng Quang Trung - Nguyễn Huệ. Nếu có nhu cầu, bạn còn được xem các võ sĩ biểu diễn 18 môn binh khí Tây Sơn hòa trong tiếng trống trận hùng hồn của tay trống nữ kỳ cựu 46 tuổi Nguyễn Thị Thuận đánh như lướt trên bộ trống 12 chiếc; giúp bạn cảm nhận phần nào hào khí một thời của đội quân bách chiến bách thắng.

Nằm phía trước bảo tàng là di tích bến Trường Trầu, nơi ngày xưa anh Hai Trầu (biệt danh của Nguyễn Nhạc) khởi đầu và kết thúc những chuyến đi buôn trầu quanh vùng. Từ đây, xuôi theo dòng sông Kôn vài giờ bạn sẽ cập bến An Thái, tương truyền là nơi ngày xưa ba anh em nhà Tây Sơn đến học võ, nền tảng để sau đó họ xây dựng nên các đội quân tinh nhuệ của mình. Trong tiểu thuyết Sông Kôn mùa lũ của Nguyễn Mộng Giác, An Thái hiện lên như một làng quê hiền hòa, trù phú, nơi chứng kiến mối tình cảm động giữa Nguyễn Huệ và con gái thầy võ của mình.

Đây cũng là nơi vào rằm tháng bảy âm lịch hằng năm diễn ra lễ hội Đổ Giàn, dịp để võ sinh các làng võ so tài cao thấp. Vào những năm đầu thế kỷ 20, An Thái đón nhận một võ sư môn phái Thiếu Lâm là ông Diệp Trường Phát, người Hoa, đến dạy võ. Từ đó nơi này trở thành một trung tâm võ thuật kết hợp tinh hoa võ Việt và Trung Hoa. Một trong những truyền nhân sau cùng của trung tâm võ này là võ sư Lâm Ngọc Phú năm nay 73 tuổi, chưởng môn võ đường Bình Sơn, lớn nhất tại An Thái hiện nay.

“Trai An Thái, gái An Vinh”. Từ bến An Thái nhìn qua bên kia sông là làng An Vinh, được cho là nơi xuất xứ câu ca dao nổi tiếng Ai về Bình Định mà coi/ Con gái Bình Định múa roi đi quyền. Tương truyền cô con gái một võ sư nổi danh làng này rất giỏi võ, đã 22 tuổi vẫn chưa lấy chồng. Lão võ sư “kén rể” bằng lời thách thanh niên nào hạ được cô sẽ trở thành rể của ông. Vậy mà không ai địch nổi. Hiện nay, An Vinh vẫn còn một số lò võ thu hút nhiều môn sinh theo học, trong đó nổi tiếng nhất là lò của lão võ sư Trần Dần.

Võ sư Trương Văn Vịnh với bài quyền “Ngọc trản thần công”.

Tour “chuyên đề” võ sẽ thiếu sót nếu không ghé thăm võ sư Phan Thọ, 82 tuổi, ở thôn 2, xã Bình Nghi, huyện Tây Sơn, người tinh thông cả 18 ban võ Tây Sơn và có thể được xem như một kỳ lão trong làng võ Bình Định. Không được may mắn như những đồng môn khác, mãi đến năm 17 tuổi ông mới bắt đầu học võ.

Học chưa hết bí kíp của thầy này thì thầy mất, ông phải đến thọ giáo thầy khác. Cứ như vậy đến năm 35 tuổi ông vẫn còn đi học. Sự tinh thông cả 18 ban võ nghệ Tây Sơn nơi ông là kết quả của 18 năm học võ đầy khổ luyện. Đến thăm, bạn còn được xem đứa cháu ngoại 15 tuổi của ông biểu diễn “Hùng kê quyền”, bài võ nổi tiếng mô phỏng theo thế đánh của gà do Nguyễn Lữ sáng tạo.

Bình Định hiện còn khoảng 15 lão võ sư như Phan Thọ, những người được coi là “báu vật sống” về võ thuật. Như võ sư Trương Văn Vịnh, 72 tuổi, chưởng môn võ đường Phi Long Vịnh ở thôn Kỳ Sơn, xã Phước Thuận, huyện Tuy Phước, người đánh có “thần” nhất bài quyền “Ngọc trản thần công” được cho là do Quang Trung sáng tạo và là bài nằm lòng của tất cả võ sinh ở các võ đường Bình Định; hay võ sư Lý Xuân Hỷ, 66 tuổi, ở thôn Tây Phương Danh, Đập Đá, huyện An Nhơn, người “thủ đắc” tuyệt kỹ của họ Lý là bài quyền “Miêu tẩy diện” (mèo rửa mặt) mô phỏng theo thế đánh nhu nhuyễn, linh hoạt của mèo...

Tháng tám về sông Kôn để sống lại với một thời không thể nào quên trong lịch sử của miền đất võ.

. Theo TTO