Y học gia đình giảm gánh nặng cho y tế
Hiếm khi thấy cảnh đông đúc trong các bệnh viện (BV) ở Châu Âu. Đó là nhờ có mạng lưới bác sĩ gia đình (BSGĐ). Khi có bệnh, người dân nơi đây nghĩ tới BSGĐ trước tiên. Họ thấy thuận tiện và tiết kiệm hơn khi tới phòng khám tư nhân.
Ở nước ta, y học gia đình (YHGĐ) là một lĩnh vực mới mẻ. Năm 2000, Dự án phát triển BSGĐ ở Việt Nam đã được chính phủ phê duyệt với mục tiêu chính là đào tạo BS chuyên khoa 1 chuyên ngành YHGĐ và xây dựng các phòng khám ngoại trú hoạt động theo nguyên lý YHGĐ. Để giúp bạn đọc hiểu đúng thế nào là BSGĐ, cũng như ích lợi của việc thăm khám BSGĐ, ĐĐK có cuộc trao đổi với TS.BS.Nguyễn Thanh Hiệp - Trưởng Bộ môn YHGĐ Trường ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch.
Hiện nhiều người dân vẫn nghĩ BS tư khám tại nhà là BSGĐ, ông có thể cho biết sự khác biệt giữa hai khái niệm trên, thế nào là BSGĐ?
TS.BS.Nguyễn Thanh Hiệp: BSGĐ là BS chuyên khoa YHGĐ, được đào tạo bài bản sau đại học theo chuyên ngành YHGĐ tại các trường y. Chức năng của BSGĐ là BS đa khoa thực hành, khám, điều trị, theo dõi sức khỏe tổng quát, toàn diện, liên tục cho cá nhân, gia đình và cộng đồng. (Tổng quát: các bệnh thông thường, thường gặp, không phân biệt bệnh lý, tuổi, giới tính; toàn diện: bảo vệ sức khỏe; liên tục: theo dõi sức khỏe từ lúc sinh ra đến khi mất, lúc khỏe cũng như lúc ốm).
BSGĐ phải là nơi tiếp cận đầu tiên của người dân trong hệ thống y tế, có nghĩa là khi có vấn đề sức khỏe, nhân viên y tế mà người dân đến gặp đầu tiên là BSGĐ. Với tiếp cận ban đầu, BSGĐ sẽ sàng lọc, khám, điều trị, theo dõi bệnh và giới thiệu đến BS chuyên khoa phù hợp khi cần thiết trên tinh thần phối hợp với BS chuyên khoa đó để chăm sóc sức khỏe cho người dân. BSGĐ có hồ sơ sức khỏe (tức mọi vấn đề liên quan đến sức khỏe người dân) của mọi cá nhân từ lúc sinh ra đến lúc mất đi.
Điều quan trọng hơn nữa là BSGĐ không chỉ giải quyết vấn đề khi người dân mắc bệnh mà có vai trò rất lớn trong việc chăm sóc sức khỏe cho người dân nói chung (từ công tác dự phòng, giáo dục sức khỏe, thay đổi hành vi, khám tầm soát, phát hiện sớm, tư vấn sức khỏe…) giúp người dân có sức khỏe tốt (là người bảo vệ sức khỏe của người dân, sức khỏe là một trạng thái hoàn toàn thoải mái về thể chất tinh thần và xã hội chứ không phải chỉ không có bệnh tật). BSGĐ chăm sóc sức khỏe tức là chăm sóc toàn diện về thể chất và tâm thần theo mô hình bio-psycho-social: sinh bệnh học-tâm lý-xã hội). BSGĐ không chỉ quan tâm đến vấn đề bệnh tật mà còn quan tâm đến tâm lý, vấn đề xã hội, gia đình của BN (các yếu tố liên quan đến sức khỏe của người dân). Tùy theo sự phát triển của an sinh xã hội, chính sách y tế, nguồn lực y tế mà các khía cạnh về bio-psycho-social được triển khai phù hợp.
Mỗi người dân nên có BSGĐ theo dõi sức khỏe cho mình. Trên tinh thần biết rõ BN và các vấn đề sức khỏe của họ thì BSGĐ có đến khám bệnh tại nhà. Việc này hoàn toàn khác với việc BN mời một BS nào đó đến nhà khám, mà BS chưa hề biết về BN cũng như bệnh tình của người bệnh trước đó, việc khám và đưa ra quyết định điều trị sẽ rất khác nhau giữa BSGĐ và BS khác nêu trên.
Theo nguyên tắc chăm sóc liên tục trong YHGĐ thì trong quá trình quản lý sức khỏe cho người dân, BSGĐ cũng lên lịch để thăm người dân tại nơi họ sinh sống. Việc này có nhiều ý nghĩa như thấy được hoàn cảnh, điều kiện sống, sinh hoạt, môi trường sống của BN, tâm lý của người nhà BN đối với BN và đối với bệnh của BN đang mắc phải, đánh giá tuân thủ điều trị của BN. BSGĐ sẽ có chỉ định chăm sóc điều dưỡng, vật lý trị liệu, dinh đưỡng, điều trị tâm lý phù hợp tại nhà cho BN.
Ông có thể cho biết tại nước ta, những đơn vị nào đã xây dựng mô hình BSGĐ theo đúng chuẩn? Những mô hình đó có nhận được sự tin tưởng của người dân không? Tiềm năng phát triển những mô hình này tại nước ta có khả quan?
Một trong những nguyên tắc hoạt động cơ bản của BSGĐ là chăm sóc liên tục. Ở Việt Nam, hoạt động của YHGĐ chưa mang tính liên tục, BN chưa có BSGĐ theo dõi sức khỏe liên tục. Phòng khám BSGĐ phải đặt gần dân (để dễ tiếp cận nhất) và ưu tiên chăm sóc sức khỏe cho người dân khu vực đó. Có như vậy BSGĐ mới có mối quanh hệ tốt, gần gũi, gắn bó và hiểu BN của mình.
Ở Châu Âu, trung bình, mỗi BSGĐ theo dõi sức khỏe cho 2.000 - 2.500 BN, mỗi ngày có khoảng 30 - 40 BN khám tại phòng khám. BS khám và tư vấn bệnh rất kỹ, tỷ lệ vãng gia (số lần khám tại nhà so với số lần khám phòng mạch) là 10 - 20%. BN được BHYT thanh toán khi khám tại phòng khám và được thanh toán nhiều hơn so với tự ý đi đến khám ở BV. Sau khi khám, BN cầm đơn thuốc đến nhà thuốc và được BHYT thanh toán theo quy định.
Khi BN được BSGĐ giới thiệu đến BS chuyên khoa khám hoặc phải nhập viện thì thông tin liên quan đến điều trị đó đều được phản hồi về cho BSGĐ. Với phương thức này, sự trao đổi chuyên môn giữa các BS giúp cho kỹ năng chuyên môn của họ tăng lên rất nhiều, mà người hưởng lợi lớn nhất là BN.
Tại TP. Hồ Chí Minh, mô hình YHGĐ đang được triển khai thí điểm với việc mở các phòng khám BSGĐ ở BV quận, huyện và 1 số trạm y tế, sắp tới sẽ triển khai ở hệ thống tư nhân (theo đề án của Bộ Y tế). BN rất thích và ủng hộ vì được khám, tư vấn kỹ, có hồ sơ theo dõi sức khỏe liên tục. Tiềm năng phát triển YHGĐ ở nước ta rất lớn, tuy nhiên phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Cần có chính sách, cơ chế phù hợp, rõ ràng để có nhiều BS trở thành BSGĐ, cũng như chính sách BHYT, đưa YHGĐ vào diện hưởng BHYT. Đây cũng là khó khăn lớn nhất của chúng tôi, những người đang theo đuổi chuyên ngành YHGĐ.
. Theo Châu Anh (Đại đoàn kết)