Kỷ vật trở về
Chiều 5.8, những kỷ vật lưu lạc hơn 40 năm đã quay trở về với các cựu chiến binh và người nhà liệt sĩ tại Bình Định. Cảm xúc vỡ òa khi người trao trả và người nhận nâng niu chuyền tay nhau từng kỷ vật. Và đằng sau giây phút xúc động ấy là tấm lòng và cả những nỗ lực của nhiều người.
Bồi hồi nhận ký ức
Chuyến xe hôm ấy đến TP Quy Nhơn của hai ông cháu cụ Đào Đắc Luyện - 91 tuổi, ở xã Tây Giang, huyện Tây Sơn - xen lẫn nhiều xúc cảm. Cụ đi nhận lại ký ức. Lá thư cụ viết năm 1968, được các cựu binh Australia lưu giữ, cũng đang trên đường về Bình Định. Không nhớ rõ đó là lá thư viết vào thời điểm nào, viết cho ai, nhưng cụ vẫn bồi hồi, nôn nao đến lạ. Cụ bảo: “Gần đất xa trời rồi được tin nhận lại bút tích của mình từ thời còn trẻ, hồi hộp lắm!”.
“Với chúng tôi, những kỷ vật này là “những linh hồn bất tử”. Bởi, đồng đội của chúng tôi - chủ nhân của các kỷ vật - vẫn sống mãi”.
Ông LÊ HỮU LỘC, Chủ tịch UBND tỉnh
Giờ phút tận tay nhận lá thư từ ông Derrill de Heer, cựu binh Australia, cụ Luyện vỡ òa xúc cảm. Tay run run, cụ lần giở lại từng mảnh giấy đã ngả vàng, mắt nheo nheo miết tay trên từng dòng chữ chăm chú nhìn, móm mém đọc. Hóa ra, đó là lá thư cụ viết gửi về gia đình cách đây 45 năm, khi đang chiến đấu ở chiến trường Tây Nguyên. Bao nhiêu nỗi nhớ nhà, nhớ người thân đều được cụ gửi vào thư- phương tiện liên lạc duy nhất thời ấy. Gấp lá thư cẩn thận, cụ bảo về đưa cho con cháu đọc, để nó biết tự hào về cha ông. Nụ cười đã sáng trên gương mặt in dấu thời gian của cụ.
Lá thư mà anh Hồ Ngọc Báu - 46 tuổi, ở xã Vĩnh Hảo, huyện Vĩnh Thạnh - nhận về khá đặc biệt. Đó là bức thư của cha và 2 người chú cùng viết gửi cho bà nội anh khi đang tập kết ngoài Bắc. Từng nét chữ thân thuộc hiển hiện trước mắt. Anh Báu kể: “Tôi và người nhà vẫn khó tin được rằng, có một tổ chức đã lưu giữ và tìm kiếm đúng địa chỉ thân nhân của lá thư để gửi về. Vậy mà, giờ tôi đang cầm trên tay lá thư của cha tôi. Trước khi đi, mẹ và mấy anh em đã quyết định sẽ đóng khung lá thư đặt lên bàn thờ của cha, đồng thời photo ra nhiều bản gửi về phía nhà các chú, các bác để cả đại gia đình cùng mừng”.
Ở buổi lễ trao trả chiều hôm ấy, chúng tôi còn nhìn thấy những giọt nước mắt, những tiếng nấc nghẹn. Cụ bà Võ Thị Chẩn - 63 tuổi, ở xã Hoài Châu, huyện Hoài Nhơn - đã ngã qụy khi nhìn thấy nét chữ quen thuộc
của chính mình trong lá thư gửi cho người em trai là liệt sĩ Võ Hồng Thảo. Kỷ vật này ý nghĩa biết nhường nào, bởi đến tận hôm nay, cả nhà vẫn chưa tìm được mộ của em trai.
Còn ông Nguyễn Ngọc Hưng - 70 tuổi, ở xã Hoài Sơn,
huyện Hoài Nhơn - có lẽ là một trong những người may mắn nhất khi nhận được lá thư của mẹ gửi cho mình lúc mẹ vừa thượng thọ 100 tuổi. Lá thư ấy được viết vào năm 1968, lúc ông đang chiến đấu tại chiến trường Vân Canh. Trong thư, mẹ ông kể về gia đình, về quê nhà và dặn ông tiếp tục chiến đấu cho hòa bình của đất nước. Nhìn lại nét chữ nghệch ngoạc ngày ấy khiến ông rưng rưng.
Hàn gắn vết thương chiến tranh
Chứng kiến niềm hạnh phúc, xúc động của những người được nhận lại kỷ vật, những người tổ chức chương trình thấy hạnh phúc, tự hào. Nhưng vẫn còn hàng chục những bức thư chưa có chủ nhân, lặng lẽ ở một góc, thoáng chút tủi buồn. Các cựu binh Australia và Trung tâm Marin - những người làm chương trình này - vẫn tiếp tục giữ gìn cẩn thận chúng và tiếp tục cuộc tìm kiếm cho những lần trở lại Việt Nam tiếp theo.
Tiến sĩ Bob Hall, người dẫn đầu đoàn thực hiện Dự án “Những linh hồn phiêu bạt” tại Việt Nam, chia sẻ: “Bên cạnh hoạt động chính là cung cấp thông tin các trận đánh có sự tham gia của quân đội Australia và New Zealand và cung cấp vị trí chôn cất của hơn 3.790 chiến sĩ Việt Nam, hoạt động trao trả kỷ vật đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc và cảm xúc mãnh liệt trong lòng chúng tôi. Đó đều là những lá thư chứa đựng tình cảm gia đình vô bờ bến của những người ở hậu phương và trên trận tuyến. Chúng tôi cũng có gia đình, cũng thấm thía tình cảm thiêng liêng ấy nên rất trân trọng và quyết tâm phải gửi lại cho chủ nhân và thân nhân. Dự án này sẽ vẫn còn tiếp tục”.
Hầu hết các cựu chiến binh và người nhà liệt sĩ đều không khỏi ngạc nhiên khi tất cả các kỷ vật đều được gìn giữ nguyên vẹn. Bà Nguyễn Thị Kim Chi - 81 tuổi, ở TP Quy Nhơn - cứ vuốt mãi lá thư của chồng trong tay và không ngớt trầm trồ: “Họ giữ khéo quá! Không một vết ố, hoen màu hay dấu gặm nhấm”.
Mân mê lá thư trên tay, cụ Luyện cũng tấm tắc: “Những người ở tận bên kia đại dương đã nâng niu, giữ gìn và còn gói ghém để trao những bức thư tận tay mình. Vậy nên, nhận được vật tưởng chừng không bao giờ tìm thấy nữa đã mừng, đã xúc động, nhưng quý hơn cả vẫn là ở cái tình, cái công của người gửi, người trao”.
Tại buổi lễ trao kỷ vật, Chủ tịch UBND tỉnh Lê Hữu Lộc chia sẻ với những người làm chương trình: “Chúng tôi rất xúc động và tự hào. Những bức thư, những bức ký họa của đồng đội đều thể hiện ý chí mãnh liệt, quyết tâm cao độ trong cuộc chiến đấu giành độc lập tự do cho Tổ quốc và cả những hoài bão, lý tưởng, những tình cảm cao đẹp đối với gia đình, quê hương, đất nước. Những kỷ vật này là vô giá. Chúng tôi cũng đánh giá cao về tình cảm mà các cựu binh Australia và Trung tâm Marin mang đến Bình Định, để góp phần xoa dịu những nỗi đau”.
Dự án Những linh hồn phiêu bạt do nhóm nghiên cứu của tiến sĩ Bob Hall thuộc ĐH New South Wales (Australia) thực hiện. Dự án tập hợp di vật của liệt sĩ Việt Nam do các binh sĩ Australia và New Zealand thu thập. Những kỷ vật này gồm nhiều lá thư, bức ký họa, thơ, giấy khen hay ảnh chân dung của liệt sĩ Việt Nam... được bảo quản nguyên vẹn. Nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ Australia - Việt Nam, nhóm thực hiện Những linh hồn phiêu bạt muốn gửi lại di vật cho thân nhân liệt sĩ Việt Nam, trong đó có Bình Định.
NGUYỄN MUỘI