Phòng xét xử thân thiện: Nhân văn và gần gũi

Mô hình phòng xét xử thân thiện dành cho các vụ án hình sự có người dưới 18 tuổi vừa thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật, vừa đánh dấu sự thành công của tiến trình cải cách tư pháp.

 Thông thường, các bị cáo, nạn nhân trong phiên tòa hình sự sẽ phải đứng trước bục khai báo để khai nhận hành vi phạm tội hoặc đề đạt nguyện vọng với Hội đồng xét xử. Tuy nhiên, tại mô hình phòng xét xử thân thiện, mọi thứ sẽ khác.

Quang cảnh một phiên xét xử thân thiện. Ảnh tư liệu

Cụ thể, tại phiên tòa “Cưỡng dâm người từ đủ13 đến dưới 16 tuổi” do TAND huyện Tây Sơn phối hợp với Viện KSND huyện tổ chức mới đây, vị trí của những người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng được bố trí trên cùng một mặt phẳng và ngồi cạnh nhau; thành viên Hội đồng xét xử mặc trang phục làm việc hành chính bình thường (không mặc áo choàng). Đáng chú ý, vị trí ngồi của bị hại là cháu Đ.T.M. được bố trí ngồi cạnh người giám hộvà hai hội thẩm nhân dân là thành viên hội phụ nữ và đoàn thanh niên để hỗ trợ về tâm lý trong quá trình thẩm vấn, tranh tụng.

Chị Lê Thị Kim Chi, kiểm sát viên giữ quyền công tố của phiên xét xử thân thiện, cho biết: “Nhằm tránh tổn thương tâm lý cho bị hại, các câu hỏi do kiểm sát viên đặt ra hết  sức ngắn gọn, sát nội dung cần làm rõ cũng như đưa ra biện pháp phòng ngừa, hỗ trợ cụ thể đối với nạn nhân. Nhờ đó, giúp cho bị hại vơi bớt nỗi hoang mang, lo sợ trong quá trình xử án”.

Ở một phiên tòa thân thiện khác, bị cáo Ph.T.M.L. (huyện Phù Mỹ) phạm tội mua bán trái phép chất ma túy. Tại thời điểm phạm tội, L. chỉ mới 16 tuổi; nhưng gia đình đã để em vào TP Quy Nhơn thuê trọ ở cùng bạn trai và rồi bị lôi kéo phạm tội. Tại phiên tòa này, Hội đồng xét xử, kiểm sát viên và những người tham gia tố tụng khác chỉ gọi tên thay vì “bị cáo” như trong xét xử các vụ án hình sự khác, luôn nhẹ nhàng, động viên, giáo dục và giải thích cho L. và người giám hộ biết, hiểu những hậu  quả và tác hại của các hành vi phạm tội. Qua đó giáo dục, phòng ngừa tội phạm và hướng thiện cho người chưa thành niên phạm tội.

Khi xét xử vụ án hình sự có bị cáo, người bị hại dưới 18 tuổi bị tổn thương nghiêm trọng về tâm lý hoặc cần sự hỗ trợ về điều kiện sống, học tập do không có môi trường gia đình lành mạnh như bình thường, tòa án phải thực hiện một số quy định mới. Cụ thể, phòng xử án phải được bố trí thân thiện, bảo đảm lợi ích tốt nhất cho người dưới 18 tuổi; những người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng đều ngồi trên một mặt phẳng. Hội đồng xét xử ngồi ở giữa; đại diện viện kiểm sát ngồi ở bên phải của hội đồng xét xử; thư ký phiên tòa ngồi ở bên trái hội đồng xét xử. Người giám hộ, người dưới 18 tuổi, luật sư bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người dưới 18 tuổi ngồi đối diện. Bị cáo, người bị hại dưới 18 tuổi được ngồi gần với người giám hộ, người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi hợp pháp để được hỗ trợ về tâm lý trong quá trình thẩm vấn, tranh tụng.

Việc bố trí như vậy góp phần giảm không khí căng thẳng tại tòa, để các đương sự có thể trình bày cũng như trò chuyện. Ông Nguyễn Văn Nghĩa, Phó chánh tòa Gia đình và người chưa thành niên (TAND tỉnh), chia sẻ: “Sự ra đời của phòng xét xử thân thiện đánh dấu sự thành công của tiến trình cải cách tư pháp. Khi giải quyết, bên cạnh tuân thủ pháp luật, thẩm phán thường chú ý đến yếu tố tâm lý, tình cảm, đạo đức. Yêu cầu của phòng xử án thân thiện là về mặt không gian phải tạo cảm giác thoải mái. Từ đó, có những tác động tâm lý tốt, giúp bị hại, bị cáo chưa thành niên không cảm thấy hoảng sợ; ngược lại có thể bình tĩnh, lắng nghe, nhận biết những lỗi lầm của mình”.

KIỀU ANH