BÀI DỰ THI “BÌNH ĐỊNH – ĐẤT VÀ NGƯỜI”
Nguyễn Trưng & những thước phim trong lửa đạn
Trong hành trình trở lại chiến trường xưa do Hội Ðiện ảnh Việt Nam tổ chức cách đây ít lâu, nhiều đồng nghiệp từng hoạt động điện ảnh ở khu 5 luôn nhắc đến một người con của quê hương Bình Ðịnh, đó là nhà quay phim Nguyễn Trưng. Anh đã để lại cho điện ảnh tài liệu Việt Nam những thước phim vô giá quay trong lửa đạn.
Có một nơi mà trong chuyến đi ấy, anh Trưng luôn đau đáu được trở lại. Đó là thôn Thanh Sơn, xã Phổ Cường, huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. Căn nhà mà anh Trưng tìm đến đầu tiên chính là nhà chị Tạ Thị Ninh, du kích và là y tá xã Phổ Cường, ngôi nhà từng cưu mang 2 nhà quay phim Nguyễn Văn Giá, Nguyễn Trưng trước khi anh Giá hy sinh.
Kiên gan ẩn thân,vượt qua lửa đạn
Sau cái ôm chầm người chị sau bao năm tháng xa cách, anh Trưng hỏi lại chị Ninh ngay: Ngày xưa anh chụp hình chị Trâm (bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm) chỗ nào? Chị Ninh vẫn còn nhớ như in: Chỗ cây cau này, chị mới chặt vì nó rập đất. Hồi chỗ này là chuồng trâu, và một hàng tre, anh và anh Giá đứng quay cảnh chiếc máy bay sà xuống câu bồ lúa, em ra em nói trốn đi. Anh cứ núp dưới chuồng trâu rồi nói, nếu trốn đi làm sao quay được...Em nhớ nó bắn pháo, nó thả bom, anh và anh Giá vẫn cứ quay phim. Anh nói mấy em trốn đi, tụi anh quay phim mà núp làm sao quay được... Nhớ lại một thời oanh liệt mà thương anh Giá quá...
Nhà quay phim Nguyễn Trưng và chiếc máy quay phim Bolex. Ảnh:T.T.H
Không xa nhà chị Ninh là hầm bí mật, chỗ anh Trưng, anh Giá cùng nhiều đồng chí, đồng nghiệp vào ẩn núp khi bị địch phát hiện. Anh Trưng nhớ lại từng chi tiết: Sáng sớm hôm đó, Mỹ đổ quân, 1 chiếc máy bay chụp xuống, 1 thằng tay cầm đại liên, tay cầm lựu đạn kêu vi xi …vi xi (Việt cộng). Anh Lý du kích bảo để tui bắn nhưng chưa kịp bắn thì máy bay nó bốc lên, anh Giá chạy hướng này. Tui bỏ máy quay phim, cột vào gùi đeo lên chạy ra nhưng không còn ai hết, tôi kêu anh Giá ơi, anh Giá ơi thì 7 - 8 chiếc trực thăng đổ quân đảo lên đảo xuống, nó bắn ghê lắm. Tui chạy ra mương đây, đến đầu mương đã nghe tụi Mỹ nó gọi nhau, tháng 10 nên nước lúp xúp, tôi thấy Mỹ nên quay lại đây thì nghe Mỹ nói chuyện nữa, hết đường chạy nên tui chạy ra mương đây ngồi núp. Thằng Mỹ đi qua đi lại rồi tôi ngồi trên, nó ngồi dưới… Mình nằm yên như đất như đá, lặng thinh ẩn thân, chờ đợi, rình rập cả ngày cả đêm như vậy.
Ngồi cả ngày đêm, mà bên kia là lính Mỹ, tôi còn ngửi thấy mùi thuốc lá, nghe nó trao đổi với nhau và thấy cả cái họng súng AR 15. Tôi rút sẵn trái lựu đạn US, mở chốt giữ trong người, và chỉ còn một cách là nếu bọn Mỹ phát hiện thì chỉ bung lựu đạn ra để không lọt vào tay nó, bản thân mình tan xác đã đành, nhưng mấy thằng Mỹ cũng phải chết. Sau này anh Trưng mới biết, tay sĩ quan chỉ huy cuộc càn quét hôm ấy đóng bản doanh ở đây, do đó lính Mỹ ở suốt 1 đêm, đến 3 - 4 giờ chiều hôm sau toán lính ấy mới rút. Ai cũng nghĩ anh Trưng đã chết trong trận này, nhưng anh là người sống sót nhờ kiên gan ẩn thân. Cách chỗ anh Trưng ẩn núp không bao xa chính là chỗ anh Giá bị bắn...
Những kỷ niệm không thể nào quên
Bấy giờ, Tiểu Ban Điện ảnh khu 5 phân cho hai nhà quay phim Nguyễn Văn Giá và Nguyễn Trưng chiếc máy quay phim Bolex của Thụy Sĩ, quay bằng cơ. Những năm kháng chiến, để quay được một thước phim từ chiếc máy này là rất gian nan, nhưng đối với hai anh cũng như nhiều đồng nghiệp khác, có máy quay là quý lắm rồi.
Không những có máy quay phim, anh Giá còn mang theo chiếc máy ảnh Canon do cơ sở cách mạng ở đồng bằng mua gửi lên. Tháng 3.1970, hai anh Nguyễn Văn Giá và Nguyễn Trưng lên đường từ Quảng - Đà về Quảng Ngãi rồi xuống Đức Phổ cùng chiếc máy quay và chiếc máy ảnh, các loại thuốc tráng phim, giấy rọi ảnh…
Một trong những tác phẩm mà nhà quay phim Nguyễn Trưng đóng góp những thước phim quý giá đó chính là bộ phim tài liệu Giải phóng Nông Sơn Trung Phước (18.7.1974). Những bộ phim quay ở chiến trường không phải nhà quay phim nào cũng biết được số phận đứa con tinh thần của mình ra sao bởi phần lớn phim quay xong đều gởi ra miền Bắc in tráng, rồi dựng. Nhiều phim, sau mấy mươi năm tác giả mới được xem, mà trường hợp nhà quay phim Nguyễn Trưng với bộ phim tài liệu “Giải phóng Nông Sơn Trung Phước” do anh quay là một ví dụ. Nguyễn Trưng chỉ mới biết mặt mũi đứa con tinh thần của mình lần đầu nhờ một người bạn chiến đấu từ Hà Nội tìm được và chuyển thành bản sao mang vào cho anh khi cùng trở lại thăm chiến trường xưa vào năm 2014.
Sau khi xem phim, anh Trưng bồi hồi: Xem lại bộ phim mình quay cách đây mấy chục năm mà tôi rất xúc động, ký ức cũ ùa về như sóng dồn. Hồi đó quay xong là đơn vị đóng gói gửi ra Bắc, từ đó đến nay mới được xem lần đầu tiên. Những gian khổ, hiểm nguy của anh em Sư 2 hành quân trong đêm, đến nơi đóng bè cho xe tăng vượt sông, qua khỏi ấp mới lên đỉnh núi nằm, chờ nổ súng... cảm động lắm.
Cùng quay bộ phim tài liệu Giải phóng Nông Sơn Trung Phước còn có nhà quay phim Trần Ngọc Dân, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại Phú Yên. Chiến thắng Nông Sơn Trung Phước là một trong những chiến công vẻ vang trên mặt trận Quảng - Đà. Và có được những thước phim tài liệu vô giá về chiến công này, những nhà quay phim của Điện ảnh khu 5 cũng phải bám sát mũi tiến công của bộ đội mới có thể ghi lại những hình ảnh chân thật, kịp thời.
Nhà quay phim Nguyễn Trưng bên hiên nhà chị Tạ Thị Ninh. Ảnh: T.T.H
Người con của quê hương Bình Định
Nhà quay phim Nguyễn Trưng sinh năm 1945 tại Bình Định. Chín tuổi, anh đã theo cha tập kết ra Bắc. Anh quen với nhà quay phim, liệt sĩ Nguyễn Văn Giá từ lúc anh còn là lái xe cho Xưởng phim Tài liệu Trung ương. Sau ngày anh Giá đi B, anh theo học lớp quay phim 2 năm rồi vào luôn chiến trường từ cuối năm 1969. Đầu năm 1970, anh và anh Giá gặp nhau giữa chiến trường trong nỗi mừng vui khôn xiết.
Anh Trưng kể lại: Anh Giá không nghĩ rằng tôi lại là đồng nghiệp của anh giữa chiến trường khu 5 ác liệt. Khi hai chúng tôi gặp nhau, những cảm xúc đó không thể nói nên lời, chỉ thầm nghĩ, làm sao để cùng nhau ghi lại được nhiều thước phim quý giá về sự anh dũng hy sinh của quân và dân khu 5 để gửi ra Bắc.
Sau năm 1975, Tiểu ban Điện ảnh khu 5 giải thể, anh Trưng xin về quê nhà và công tác ở Đài PT-TH Bình Định cho đến ngày nghỉ hưu. Lúc mới ở rừng về, gặp lại người thân, đồng chí, đồng nghiệp với niềm vui đoàn viên, rồi cuốn vào công việc mới, nhưng anh không nguôi nhớ nhà quay phim, liệt sĩ Nguyễn Văn Giá và chiếc quáy quay phim, kỷ vật thiêng liêng của hai người.
Rồi những chuyến công tác về khu 5, hình ảnh những người dân đã từng nhường cơm xẻ áo cho anh, cho anh Giá lại ùa về trong anh. Chiếc máy quay phim của hai anh như một “nhà chép sử” bằng hình ảnh... Giờ đây, chiếc máy ấy đã được trưng bày trang trọng tại phòng truyền thống Đài PT-TH Bình Định.
48 năm giải phóng đã trôi qua, giờ đây, anh Trưng khó trở lại lần nữa chiến trường xưa vì tuổi già, bệnh tật. Nhưng qua truyền thông, qua người con nối nghiệp anh đang công tác ở Đài PT-TH Bình Định, anh vui vì mảnh đất Phổ Cường, Đức Phổ, Quảng Ngãi đã hoàn toàn khác xưa. Và lúa lại lên xanh/ Tại nơi người ta nghe thấy tiếng gào thét./ Lúa hứa hẹn mùa thu hoạch đang tới... (Thơ của Frederic Whitehurst )
TRẦN THANH HƯNG