Giữ hồn những nếp nhà sàn
Dòng chảy cuộc sống hiện đại làm cho đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh ngày càng đổi thay. Dễ thấy nhất là những ngôi nhà xây kiểu mới mọc lên ngày càng nhiều, ở chiều ngược lại những nếp nhà sàn truyền thống dần dần lùi lại...
Một trong những hộ dân vẫn giữ lại nhà sàn bên cạnh nhà kiên cố ở khu phố Suối Mây (thị trấn Vân Canh).
Điều đáng mừng là nhiều gia đình người Bana, Chăm H’roi ở huyện Vân Canh vẫn trân trọng giữ lại nhà sàn bên cạnh hoặc phía sau ngôi nhà xây theo kiểu mới. Dù có sự thay đổi về vật liệu để phù hợp với điều kiện hiện nay, nhưng thiết kế của những căn nhà sàn ấy vẫn hiển hiện đường nét văn hóa có thể cho biết chủ nhà là người dân tộc nào, cùng với đó bà con cũng quan tâm lưu giữ nét đẹp truyền thống. Dọc theo các khu phố, làng ở thị trấn Vân Canh và các xã lân cận chúng tôi thấy khá nhiều những ngôi nhà như thế.
Ông Đoàn Văn Kình vẫn giữ bếp lửa bên trong nhà sàn.
Tại ngôi nhà sàn của mình, ông Đoàn Văn Kình (70 tuổi, người Chăm H’roi, khu phố Hiệp Hà, thị trấn Vân Canh) cho hay, tôi cố gắng giữ lại phần lớn kiến trúc truyền thống của người Chăm H’roi, chỉ có mái là làm bằng tôn.
Theo ông Kình, nhà sàn của người Chăm H’roi và Bana cơ bản có nhiều nét giống nhau, trước đây đều làm bằng những vật liệu tự nhiên như vách đan nứa, sàn lồ ô, mái lợp lá tranh hay lá kèo. Nhưng bây giờ, các loại vật liệu này ngày càng khó kiếm, nên nhiều người đành phải thay bằng vật liệu hiện đại.
“Mình rất vui và tự hào khi nhà sàn của mình giữ được nhiều đường nét truyền thống, đáng kể nhất là mình vẫn cho giữ lại bếp lửa bên trong như ngày trước, chứ không tách bếp ra khu vực riêng ngoài nhà sàn của nhiều gia đình khác. Giữ như thế mình có thêm cơ hội giữ được tình thân trong gia đình, thêm gần gũi và dễ trò chuyện với nhau”, ông Kình bộc bạch.
Ông K’So Chờ Kế thắp hương bàn thờ vợ trong ngôi nhà sàn.
Tại khu phố Suối Mây (thị trấn Vân Canh), ông K’So Chờ Kế (61 tuổi, người Chăm H’roi) cũng sống một mình trong ngôi nhà sàn vách tôn, mái ngói. Hai người con của ông sống gần đó dù đã xây nhà kiên cố nhưng vẫn giữ lại nhà sàn như cha mình.
Điểm đặc biệt trong căn nhà sàn giản dị là chiếc tủ gỗ đặt bàn thờ vợ ông. Ông Kế chia sẻ: “Tôi thấy người Kinh lập bàn thờ, đặt ảnh thờ người đã mất để con cháu tưởng nhớ, đó là một nét văn hóa rất ý nghĩa, nên tôi cũng học theo. Giờ đây, trong ngôi nhà sàn của tôi có cả văn hóa hai dân tộc Chăm H’roi và Kinh”.
Bà Đinh Thị Lên dệt thổ cẩm tại nhà sàn.
Còn tại làng Hà Văn Trên (xã Canh Thuận), ngôi nhà sàn khang trang của bà Đinh Thị Lên (65 tuổi, người Bana) mang vẻ cách tân với vách gỗ, cột bê tông, mái ngói. Thế nhưng, khi bước vào bên trong, không gian văn hóa truyền thống hiện lên rất rõ nét. Một góc nhà là nơi bà miệt mài dệt thổ cẩm phục vụ khách hàng trong và ngoài tỉnh, góc khác trưng bày những chiếc gùi được chồng bà đan tinh xảo.
Niềm vui của cháu bà Đinh Thị Lên khi đến nhà sàn chơi, được mặc trang phục truyền thống, ngắm gùi đẹp.
Bà Đinh Thị Lên cho cháu mình mặc thử trang phục thổ cẩm truyền thống của đồng bào Bana trong nhà sàn.
Bà Lên tâm sự: “Lúc mới xây nhà kiên cố sát cạnh nhà sàn, tôi vào ở nhưng thấy không quen, đêm đến khó ngủ. Thế là tôi sửa sang lại nhà sàn để ở như trước, cảm thấy thoải mái hơn nhiều. Hầu hết các hộ dân trong làng tôi, kể cả những gia đình trẻ, dù có nhà mới vẫn giữ lại nhà sàn để sử dụng, thể hiện ý thức bảo tồn văn hóa truyền thống theo cách phù hợp với nhịp sống hiện đại”.
Bài, ảnh: HOÀI THU