Ngày nào ông Đoàn Văn Téo cũng dành thời gian cho việc viết lách. Ảnh: H.T

Tìm đến nhà Rah Chơlan Măng Téo (thôn Thịnh Văn 2, thị trấn Vân Canh) giữa lúc ông đang cặm cụi bên những trang bản thảo cho đề tài nghiên cứu khoa học “Văn hóa cổ truyền Chăm huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định”. Ông cho biết: “Đề tài này tôi đã ấp ủ và viết dần từ hơn năm nay, nhưng mới đăng ký thành đề tài nghiên cứu khoa học. Năm nay, sức khỏe đã yếu rồi, nên nhiều nhất thì mỗi ngày viết được hai trang; những khi mệt mỏi thì chỉ viết được chưa tới một trang. Còn những hôm có khách như hôm nay thì không viết được trang nào (cười)”.

Hiện tại, ông Đoàn Văn Téo đã viết được 110 trang bản thảo. Và cũng để có được chừng ấy trang sách, không thể kể hết những ngày, những tháng, ông cặm cụi vào tận các bản làng, đến gặp những người già ở các làng để sưu tầm và ghi lại những câu chuyện kể của đồng bào có nguy cơ mất dần cùng với sự vắng bóng những người già, những nét phong tục đẹp trong đời sống văn hóa làng Chăm H’roi đang có nguy cơ phai nhạt theo đà cuộc sống hiện đại. Ngày lại ngày, người làng Chăm vẫn thấy bóng dáng một người già lọc cọc với chiếc xe đạp tàng, rảo khắp những làng Chăm như vậy. Kết quả của những tháng ngày ấy, là sự ra đời của Một số vấn đề văn hóa - văn nghệ Chăm H’roi Vân Canh (1999); Núi Chúa hòn Ông (2002), Tục ngữ - ca dao dân ca - nhạc cụ dân gian của người Chăm H’roi Vân Canh (2003). Lần này, ông sẽ tổng hợp lại, chắt lọc và sưu tầm thêm tài liệu và xây dựng thành một đề tài khoa học hoàn chỉnh.

Cũng cần nói thêm rằng, từ trước đến nay, chưa có một nghiên cứu mang tính toàn diện và đầy đủ về văn hóa Chăm H’roi ở Bình Định. Thời Pháp thuộc, các học giả người Pháp hầu như quan tâm nghiên cứu về người Chăm nói chung trên cả nước, chỉ có Soyny và J.Lamarche có tìm hiểu về người Chăm H’roi ở Phú Yên. Sau ngày đất nước thống nhất, mãi tới năm 1993, mới có Ghi chép về người Chăm H’roi ở Bình Định và Phú Yên của Lưu Hùng, đăng trên tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, nhưng cũng chỉ là những ghi chép ban đầu. Năm 2000, Ban Dân tộc Miền núi Bình Định đã xuất bản cuốn Văn hóa các dân tộc thiểu số tỉnh Bình Định, nhưng trong cuốn sách này, cũng chỉ có một số chương, đoạn nói về văn hóa của người Chăm H’roi trên bình diện so sánh những nét tương đồng, khác biệt giữa văn hóa các dân tộc thiểu số ở Bình Định. Nói vậy để thấy, nghiên cứu, tìm hiểu, sưu tầm về văn hóa người Chăm H’roi vẫn còn là một mảnh đất cần người “vỡ hoang”, mà Rah Chơlan Măng Téo là một trong số đó.

Sau khi hoàn thành (dự kiến vào năm 2008), sản phẩm của đề tài khoa học này sẽ là một báo cáo khoa học 150 trang giấy A4; trong đó, sẽ đi sâu vào các loại hình văn hóa cổ truyền Chăm H’roi huyện Vân Canh, gồm các lĩnh vực: văn hóa sản xuất, văn hóa xã hội, văn hóa sinh hoạt, văn hóa tâm linh và văn hóa nghệ thuật. Từ đó, đưa ra cái nhìn toàn cảnh về văn hóa cổ truyền Chăm Vân Canh một cách tương đối đầy đủ và toàn diện hơn. Đồng thời, sẽ đưa ra phương hướng bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của người Chăm H’roi Vân Canh.

• Hoài Thu