Khai thác cá ngừ đại dương bằng nghề câu tay kết hợp ánh sáng:
Giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm
Thông qua đề tài “Nghiên cứu giải pháp nâng cao chất lượng cá ngừ đại dương bằng nghề câu tay kết hợp ánh sáng tại Bình Định”, ông Nguyễn Hữu Hào - Phó Giám đốc Sở NN-PTNT, chủ nhiệm đề tài - và các cộng sự đã nghiên cứu, đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm cá ngừ đại dương khai thác được bằng nghề câu này.
Sản lượng cao nhưng chất lượng thấp
Nghề câu cá ngừ đại dương ở tỉnh ta phát triển mạnh từ năm 2003 đến nay. Ngư dân khai thác các loại cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to, cá ngừ vằn và cá ngừ sọc dưa bằng các nghề câu vàng, vây khơi… Từ năm 2011, ngư dân Bình Định làm nghề mành chụp mực phát hiện tập tính thích ăn mồi mực sống của cá ngừ đại dương, nên đã sử dụng ánh sáng (mỗi tàu cá được lắp đặt 16-22 bóng đèn 1.000W) để dẫn dụ đàn mực (bắt làm mồi câu) và kéo theo đàn cá ngừ đến ăn mồi, ngư dân đã sử dụng câu tay với mồi mực để câu cá ngừ đại dương. Từ đó, xuất hiện thêm nghề câu tay kết hợp ánh sáng để khai thác cá ngừ đại dương. Đối tượng chính của nghề này là cá ngừ vây vàng và cá ngừ mắt to.
Nghề câu tay kết hợp ánh sáng cho năng suất cao, thời gian đi biển ngắn, giảm chi phí, nên nhiều ngư dân làm nghề câu cá ngừ đại dương đã chuyển sang câu tay kết hợp ánh sáng, với khoảng 1.060 tàu cá tham gia. Nghề câu tay phát triển mạnh, sản lượng cá ngừ đại dương tăng đột biến, song ngư dân không vui vì giá sản phẩm giảm.
Hiện giá cá ngừ câu tay kết hợp ánh sáng khoảng 90.000 đồng/kg, trong khi giá cá ngừ khai thác theo kiểu truyền thống là 120 ngàn đồng/kg (giá tại cảng cá Tam Quan Bắc). Ngư dân cho rằng sở dĩ giá cá ngừ câu tay thấp là do thương lái ép giá. Các cơ sở thu mua sản phẩm cá ngừ thì cho rằng chất lượng cá ngừ câu tay kết hợp ánh sáng quá kém, không đủ tiêu chuẩn xuất khẩu, chỉ có thể tiêu thụ nội địa, nên không thể mua giá cao.
Năm 2013, được sự chấp thuận của UBND tỉnh, ông Nguyễn Hữu Hào và các cộng sự đã thực hiện đề tài nói trên. Qua nghiên cứu, đánh giá toàn diện từ khâu khai thác đến bảo quản sản phẩm trên tàu, nhóm thực hiện đề tài đã tìm ra nguyên nhân làm giảm chất lượng sản phẩm của nghề câu này. Do trong quá trình bị giật và kéo lên tàu, cá vùng vẫy mạnh khiến lượng acid tăng lên đáng kể trong cơ thể cá, cùng với nhiệt độ bảo quản cao làm cháy thịt cá hay còn gọi là hiện tượng yakeniku, nên chất lượng cá bị giảm. Mặt khác, sản lượng của nghề câu tay lớn, ngư dân thu cá vào ban đêm, nên công đoạn xử lý, bảo quản diễn ra chậm, dụng cụ xử lý cá và trình độ quản lý của ngư dân chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiều tàu cá không trang bị thiết bị giết cá chuyên dụng, không sử dụng đệm lót làm cho cá bị trầy xước…, làm giảm chất lượng sản phẩm. Hơn nữa, việc tăng năng suất, sản lượng và số tàu tham gia khai thác bằng nghề câu tay sử dụng ánh sáng không được kiểm soát, dẫn đến khả năng khai thác quá mức làm suy giảm nguồn lợi.
Với mục tiêu khắc phục những tồn tại, hạn chế của nghề câu tay kết hợp ánh sáng và nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm từ nghề câu này, nhóm thực hiện đề tài đã nghiên cứu, chế tạo và lắp đặt một số dụng cụ hỗ trợ khai thác cá ngừ, đồng thời xây dựng quy trình bảo quản sản phẩm khai thác được.
Dựa trên kết quả đo đạc (80 con cá ngừ đại dương trọng lượng từ 30 kg - 70 kg) về chiều dài, trọng lượng, chu vi mặt cắt lớn nhất của phần thân cá, đặc điểm sinh học của cá ngừ và phương pháp khai thác của nghề câu tay kết hợp ánh sáng, nhóm nghiên cứu đề tài đã nghiên cứu, lắp đặt lồng ép cá có hình dáng giống như cái nơm chụp cá, có chiều dài và đường kính đảm bảo toàn bộ thân cá đi vào dễ dàng; phía trên là vòng tròn nhỏ đảm bảo không cho phần đầu cá lọt ra ngoài… Khi cá mắc câu, lọt vào lồng ép với khung xương bằng sắt, cá không thể vùng vẫy bởi vây lưng, vây đuôi, vây bụng và vây mang bị ép chặt. Với sự hỗ trợ của dụng cụ này, ngư dân dễ dàng kéo cá đến sát bên mạn tàu và dùng móc kéo lồng ép cá lên boong và sử dụng súng hơi có mũi nhọn (do nhóm đề tài nghiên cứu, chế tạo) bắn vào não làm cá chết ngay. Cách làm này không làm tăng acid trong thịt cá, tiếp theo là được bảo quản tốt nên chất lượng sản phẩm đảm bảo.
Nhóm thực hiện đề tài cũng đã xây dựng quy trình xử lý và bảo quản cá gồm 7 bước: Xả máu cá - loại bỏ mang và nội tạng - rửa cá - ngâm hạ nhanh nhiệt độ thân cá - bảo quản cá trong hầm - vận chuyển cá vào bến - bốc dỡ sản phẩm tại cảng cá, bến cá.
Ông Nguyễn Hữu Hào cho biết: Chúng tôi xây dựng chi tiết quy trình kỹ thuật của mỗi bước hỗ trợ khai thác, xử lý, bảo quản sản phẩm cá ngừ và đã chuyển giao cho một số ngư dân ở TP Quy Nhơn áp dụng, mang lại hiệu quả. Qua đó có thể xác định, sử dụng các dụng cụ hỗ trợ khai thác và áp dụng quy trình kỹ thuật xử lý, bảo quản nói trên là giải pháp mới giúp ngư dân nâng cao sản lượng và chất lượng cá ngừ khai thác bằng câu tay kết hợp ánh sáng, nhằm tăng thu nhập cho ngư dân, góp phần tăng giá trị xuất khẩu loại sản phẩm này. Viện Khoa học và Công nghệ khai thác thủy sản, Khoa Công nghệ thực phẩm (Đại học Thủy sản Nha Trang) đã đánh giá cao tính thực tiễn của đề tài.
Cũng theo ông Nguyễn Hữu Hào, nhóm thực hiện đề tài đã kiến nghị và đề xuất với UBND tỉnh cho phép đưa giải pháp nói trên vào thử nghiệm trên các tàu câu cá ngừ kết hợp ánh sáng để chứng minh hiệu quả của giải pháp, phổ biến và hướng dẫn cho ngư dân áp dụng rộng rãi.
PHẠM TIẾN SỸ