Gìn giữ, phát triển câu thai bài chòi cổ

Trong loại hình nghệ thuật bài chòi, hệ thống câu thai là linh hồn, là điểm lôi cuốn người xem bởi sự hài hước, hóm hỉnh và đầy ý nghĩa giáo dục. Do vậy, để Hội đánh bài chòi thêm màu sắc cần phải có hệ thống câu thai phong phú, đa dạng.

Bài chòi là loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của người Bình Định nói riêng và miền Trung Việt Nam nói chung. Hội đánh bài chòi thường được diễn ra ở các hội xuân. Ở đó, hiệu nào sở hữu được nhiều câu thai sẽ tạo được nét độc đáo, thu hút hơn. Câu thai trong Hội đánh bài chòi thường là câu thơ lục bát, câu vè mang ý nghĩa răn dạy hóm hỉnh ứng với 27 thẻ bài thuộc 3 pho: pho văn, pho vạn, pho sách.

Hội thi diễn xướng bài chòi dân gian học sinh các trường THCS TP Quy Nhơn lần thứ I năm 2018. - Trong ảnh: Các nghệ nhân biểu diễn thị phạm cho các em học sinh xem.

Cùng nhau làm mới câu thai

Thực tế cho thấy, hệ thống câu thai do Sở VH&TT cung cấp cho các hội diễn, liên hoan, hội đánh bài chòi trong tỉnh không nhiều. Để tạo được điểm nhấn cho cá nhân và toàn đội, các nghệ nhân luôn tự sưu tầm, biên soạn, sáng tạo câu thai.

Ngoài những nghệ nhân thường tự sưu tầm, sáng tác câu thai phục vụ ở các Hội đánh bài chòi như Minh Đức (Phù Cát), Nguyễn Phú (Tuy Phước), Quý Nhất (Quy Nhơn)… còn có những người đam mê, say sưa với loại hình này mà cũng đóng góp không ít là Nguyễn Dư (Nhơn Hải, Quy Nhơn), Lý Kim Long (Tam Quan, Hoài Nhơn)…

Là một hiệu bài chòi sôi nổi ở Nhơn Hải, đến nay ông “Dư bài chòi” đã sáng tác khoảng trăm câu thai gần gũi, dí dỏm. Ngoài ra, ông còn sáng tác các câu thai bài chòi phục vụ cho các chủ đề đậm chất biển trong các lớp tập huấn cho ngư dân xã.

Đầu năm 2018, Trường Mầm non Hoài Thanh Tây lần đầu tiên tổ chức Hội đánh bài chòi cho các em học sinh. Nghệ nhân Nguyễn Văn Rạng, chủ nhiệm CLB Bài chòi cổ xã Hoài Thanh Tây, cho biết: “Từ gợi ý của chú Đào Duy Nhơn (hậu duệ đời thứ 14 của ông tổ hát tuồng Bình Định Đào Duy Từ) về 12 thẻ bài theo 12 con giáp, cô Nguyễn Thị Thạo, Hiệu trưởng trường viết những câu thai tương ứng phù hợp lứa tuổi và Hội đánh bài chòi măng non đã diễn ra tự nhiên, đáng yêu”.

Để câu thai bài chòi ngày càng phong phú

Thành công của mỗi hội đánh bài chòi không chỉ ở sự dí dỏm, duyên dáng của anh hiệu mà còn ở sự mới mẻ của các câu thai. Để có được điều này, Ban tổ chức luôn động viên các đội sáng tạo câu thai bằng nhiều hình thức. “Với vai trò là thành viên Ban giám khảo, trong mỗi liên hoan, hội thi bài chòi chúng tôi luôn cộng điểm cho các đội có hệ thống câu thai mới, phong phú, độc đáo. Điều này vừa khuyến khích tinh thần cho các đội vừa góp phần cho liên hoan, hội thi được mới mẻ, hấp dẫn người xem” - Nghệ nhân ưu tú Minh Đức chia sẻ.

Bên cạnh đó, các hình thức treo thưởng, treo giải cũng được áp dụng. TP Quy Nhơn là đơn vị luôn đi đầu trong các hoạt động bảo tồn văn hóa, văn nghệ, ở Hội đánh bài chòi tại Ngày hội Văn hóa - Thể thao miền biển TP Quy Nhơn, Ban tổ chức đã trao giải cho đội sưu tầm, làm mới nhiều câu thai nhất. Mới đây, Hội thi diễn xướng bài chòi dân gian học sinh các trường THCS TP Quy Nhơn diễn ra tốt đẹp, hệ thống 40 câu thai dành cho lứa tuổi học sinh cũng được Trung tâm VH-TT&TT TP Quy Nhơn cung cấp cho các trường. Tuy nhiên, giải dành cho đội có nhiều câu thai mới lại không được trao vì chưa có đội nào thật sự nổi bật. Do vậy, để sáng tác câu thai trở thành việc tự giác thì cần có nhiều cách thức khuyến khích, động viên.

“So với các tỉnh thì Bình Định có số lượng câu thai khá lớn vì các nghệ nhân ở mỗi đơn vị chịu khó sưu tầm và sáng tác thêm. Tuy nhiên, những câu thai đó chưa thật sự đi vào hệ thống và việc sáng tác đó cũng không phải ý thức tự giác, điều này khó để lưu giữ, duy trì cho thế hệ sau. Vì vậy, tôi nghĩ nên chăng có một cuộc thi sáng tác, sưu tầm câu thai để nhiều đơn vị, nhiều nghệ nhân tham gia. Từ đó, tỉnh ta sẽ có hệ thống câu thai dồi dào, làm phong phú hấp dẫn thêm Hội đánh bài chòi Bình Định” - Phó Giám đốc Trung tâm VH-TT&TT TP Quy Nhơn Nguyễn Thị Quý Nhất, đề xuất.

THẢO KHUY