“Cúp” là gì?
Chúng ta đang trải qua những ngày sôi động của mùa World Cup 2018. Hầu như ai cũng hiểu “World Cup” (viết đầy đủ: “FIFA World Cup”), tức Giải vô địch bóng đá thế giới, là “giải đấu bóng đá quốc tế do Liên đoàn bóng đá thế giới (FIFA) tổ chức 4 năm 1 lần cho tất cả các đội tuyển bóng đá quốc gia của những nước thành viên FIFA” (theo trang Wiki Pedia). Trong cụm từ này, “cup” có nghĩa là gì?
“Cup” là một từ gốc tiếng Anh được mượn và sử dụng gần như nguyên vẹn trong tiếng Việt (giống nhau về âm đọc, ý nghĩa; chỉ khác tự dạng ở chỗ có thêm một dấu sắc). Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên, 1992) định nghĩa “cúp” là “đồ mĩ nghệ dùng làm giải thưởng trong cuộc thi đấu thể thao, thường để tranh chức vô địch” (tr.236). Như vậy, “cúp” chính là vật làm giải thưởng trong thi đấu thể thao, dùng để trao cho nhà vô địch. Ta có các từ, cụm từ: cúp vô địch, chiếc cúp, cúp vàng, cúp vàng vô địch…
Từ nghĩa “vật làm giải thưởng trong thi đấu thể thao”, nghĩa của từ “cup” được hoán dụ để chỉ các giải thi đấu thể thao. Cho nên ta có, UEFA Europa League là giải bóng đá hằng năm do Liên đoàn bóng đá châu Âu (UEFA) tổ chức cho các CLB bóng đá ở châu Âu đạt thứ hạng cao ở các giải vô địch quốc gia nhưng không được dự Cúp UEFA Champions League (về số lượng nhiều ít sẽ tùy theo thành tích, xếp hạng của từng quốc gia cụ thể). Hay như, AFF Cup là giải vô địch bóng đá Đông Nam Á, Cúp VTV9 Bình Điền 2018 là giải vô địch bóng chuyền VTV9 Bình Điền tổ chức năm 2018…
Trong tiếng Anh, “cup” có nghĩa gốc là “cái ly, cái tách”. Có phải vì điều này mà phần lớn các chiếc cúp đều có hình dáng cái ly, cái tách cách điệu (hay ngược lại, vì ban đầu chiếc cúp có hình dáng cái ly, cái tách nên tên của nó được gọi luôn là “cup”); chẳng hạn như chiếc cúp vô địch của giải C1, giải Euro, giải Ngoại hạng Anh, và hầu hết các chiếc cúp ở Việt Nam? Thêm một điều thú vị nữa là, nếu không phải là theo hình cái tách thì phần nhiều cũng theo hình cái… đĩa, ví dụ như chiếc cúp vô địch Giải vô địch bóng đá Đức (Bundesliga) có hình chiếc đĩa màu sáng trắng và quen được gọi vui là “chiếc đĩa bạc”. Đây là một câu hỏi thú vị dành cho những người yêu thể thao nói chung, và tín đồ bóng đá nói riêng trong mùa World Cup năm nay.
ThS. PHẠM TUẤN VŨ