Cô giáo tôi
Cô lên vùng kinh tế mới với đôi bàn tay trắng, một nách ba con, nghe nói chồng cô mới mất vì bạo bệnh; chút vốn liếng dành dụm được cũng theo bệnh tật ra đi, mình mẹ con cô queo quắt, héo dần đi trong căn nhà cũ. Bạn bè tới thăm, bảo: không được, cứ như vầy thì mày chết mất. Đi thôi! Đi. Ông chú của một người bạn đang làm sếp ở một xã khu kinh tế mới vùng cao hứa sẽ sắp xếp nơi ăn chốn ở, bố trí việc làm cho. Núi rừng hoang vu hun hút nhưng - tình cảnh hiện tại như cô thì ở phố cũng đâu có vui gì? Vậy là cô lên với bọn tôi.
* * *
Đất mới đón người mới khá sốt sắng. Trường mới lập nhếch nhác, phòng ốc không ra sao, giáo viên ít, người phải “ôm sô” dạy hai ba môn. Cực trăm bề. Nhiều người bảo cô ngu, đường quang không đi đâm quàng bụi rậm, cô cười. Bạn nghe chuyện, giơ ngón cái động viên: OK, mầy cười được là khá.
Ăn ở. Ủy ban cung cấp đầy đủ gạo muối và các nhu yếu phẩm cho 6 tháng ăn theo tiêu chuẩn người mới nhập cư; còn đặc cách cho quyền lựa chọn vị trí xây nhà. Tốt thôi. Cô không chọn khu trung tâm tương đối đông vui mà lựa miếng đất hẻo lánh, hơi xa khu dân cư. Được cái nó rất gần trường...
Cô làm chủ nhiệm lớp tôi, lớp 9 duy nhất của trường. Sĩ số vỏn vẹn mười lăm đứa. Đã ít còn biếng học. Học chi cho nhiều. Xứ này học lực lớp 9 đã là... ghê gớm, xin vô làm cán bộ xã được rồi. Vả lại có đậu lên lớp 10 thì cũng đâu đủ sức trèo đèo lội suối sang huyện bên mà học cấp 3? Nhà nào cũng rẫy rừng ruộng rộc, công chuyện tùm lum. Cha mẹ cần người phụ việc; mà cũng không thừa tiền đi đầu tư cho những chuyện... xa xỉ như vậy chứ! Con gái lại càng không nên học nhiều chi. Tới đó là quá; còn phải lo lấy chồng sinh con cho gia đình yên cái bụng. Mười đứa như mười, cứ rục rịch hằm hè trông cho mau tới cuối năm đặng... nghỉ. Ấy là quý cô chủ nhiệm lắm đó; chớ không còn nghỉ sớm hơn...
Cô biết chuyện, kêu lên làm “công tác tư tưởng” một thôi một hồi. Các em tới được lớp này rồi, ráng thêm chút nữa sau này còn có tương lai. Tương lai gì ư? Cô ôm từng đứa vào lòng, thủ thỉ thù thì. Nghe cũng bùi tai nhưng... khó quá cô ơi, ba mẹ em không cho đi học nữa, bảo nhà thiếu người làm... Nhà em không có tiền, nghe nói học lên tốn kém lắm cô ơi. Lên cấp 3 đi học xa, em là con gái ba mẹ không yên tâm và v.v... Mười lăm đứa hết mười nêu ra cái lí do ba mẹ không cho. Được, cô sẽ tới nhà giúp thuyết phục ba mẹ các em, được chưa??
Mấy đứa còn lại im re, không lí do lí trấu cũng không tỏ thái độ.
Tháng 4. Nhóm “im re” đột ngột thằng Hùng, thằng Tứ bỏ lớp ngang hông. Gia đình Hùng, Tứ thuộc diện di dân tự do, nhà nằm sâu trong xóm núi. Cô hỏi thăm, lặn lội vào tận nơi, Hùng, Tứ lánh mặt. Gia đình hai đứa tiếp cô giáo, trả lời xụi lơ, nó không muốn học nữa tui cũng đành chịu, không ép nó được cô ơi! Lần đầu còn nhẹ giọng; nhưng tới lần thứ 3 thì đã mặt nặng mày treo, đuổi thẳng cô giáo ra về, viện lí do bận đi rừng không rảnh tiếp!
Lần đó, cô chảy nước mắt. Nhưng cô không bỏ cuộc. May, số còn lại “có nhúc nhích”. Gia đình thằng Huy, thằng Toàn té ngửa, kêu: nó không muốn học nên rủ rê bày chuyện chớ tui có bắt nghỉ hồi nào đâu? Hai ông tướng bị nhà nạt một trận, lo cun cút tới trường hết dám ho he. Mấy đứa còn lại gian nan hơn; đứa nào cô cũng phải mất công tới nhà “thuyết khách” năm bảy lượt mới xuôi. Tưởng đã yên; đùng cái, tới chuyện của Mỵ...
Mỵ dân tộc Tày, bạn thân tôi, học trò cưng của cô giáo. Học giỏi, hiền ngoan, nghiêm túc với tương lai. Đánh vật với cái lớp 9 nắng mưa thất thường, học hành chểnh mảng của chúng tôi, người cô yên tâm nhất chắc chỉ có Mỵ. Vậy mà có tin Mỵ sắp phải nghỉ học. Nghỉ học đi lấy chồng! Tin ấy khiến cả lớp chút bật ngửa. Chuyện kết hôn sớm không lạ nhưng lớp 9 thì chưa từng có. Hỏi ra mới biết, hai bên đã ước thúc từ năm Mỵ còn học... lớp 7! Đang đêm Mỵ chạy tới tìm cô giáo mếu máo.
Lặng đi một chặp nhưng cô quay hỏi giọng đanh chắc, để cô tới nhà nói chuyện! Lần “thuyết khách” này của cô gian nan gấp bội. Thuyết phục được gia đình Mỵ té ra không quá khó, nhưng đau đầu nhất là đàng trai. Họ khăng khăng, hôn ước lập rồi, sính lễ nạp rồi, Mỵ là con dâu nhà tao rồi, cưới thôi. Chờ 5, 7 năm nữa lỡ thằng Páo (chồng chưa cưới của Mỵ) nó mất vợ cô giáo có đền được không? Lại rất nhanh, cô quyết định, giọng vẫn đanh nhưng dẻo hơn sợi mây đá, ta thương lượng chuyện đền nhé! Hóa ra phong tục cũng có đoạn này, quá đỗi bất ngờ, nhà trai gióng thẳng một mạch buộc cô giáo phải cam kết trả toàn bộ sính lễ, cộng thêm hai con bò đền bù thiệt hại nếu Mỵ học xong cái chữ như cô nói mà rồi từ hôn! Cô gật cái rụp.
Bên đàng trai cứ ngỡ cô giáo sẽ bỏ cuộc vì điều kiện cao ngất ngưởng kia. Nghe cô vì lo cho Mỵ mà cứ “nã” phát một, chắc nụi, đâm ra lộ rõ vẻ kính trọng cô giáo dù bố của Páo luôn miệng phàn nàn, là chúng tao nể, tin cô giáo lắm đấy, nếu không... Mỵ ôm cô òa khóc.
Tin cô giáo cam kết đền bò chấn động toàn xã. Thầy hiệu trưởng biết chuyện, lo lắng hỏi han: em suy nghĩ kỹ chưa? Rủi bé Mỵ nó bỏ học thì dẫu có cưới cô giáo vẫn phải đền bò vì làm lỡ việc của họ đấy! Cô cười tươi rói, không sao đâu anh, em tin ở học trò mình... Páo là một chàng trai tốt, mấy năm Mỵ đi học, cậu chàng chăm cho cô vợ tương lai rất kỹ. Không biết vì thương cô hay cả vì cảm động trước tấm chân tình của Páo, tốt nghiệp cấp 3, rồi học xong khóa sư phạm mẫu giáo, Mỵ theo Páo về nhà chồng. Ngày học trò về nhà chồng, cô là khách quý, bố chồng Mỵ luôn miệng cảm ơn cô giáo, nhờ cô giáo mà nhà tao có con dâu học cao nhất xã. Trò chuyện với đồng nghiệp và cả đám học trò thân thiết, cô mới thú thật, mấy năm nay, đêm nào cô cũng không tròn giấc. Lo... Lo phải “đền bò” hả cô? Cô mỉm cười... gật đầu! Bạn cô hét váng lên, trời đất ơi, bao nhiêu năm nay chờ mãi mới thấy mày cười lại... Cô giáo ơi, cô cười tươi như nắng cao nguyên!
Truyện ngắn của Y NGUYÊN