Nâng cao chất lượng dân số đồng bào dân tộc thiểu số:
Bước đầu thay đổi nhận thức
Triển khai từ năm 2010, đến nay hoạt động “Nâng cao chất lượng dân số (DS) của một số dân tộc thiểu số tỉnh Bình Ðịnh” đã tiếp cận người dân ở 22 xã, thị trấn của huyện Vân Canh, An Lão, Vĩnh Thạnh, Hoài Ân. Bước đầu hoạt động đã góp phần tạo sự chuyển biến nhận thức của bà con trong chăm sóc sức khỏe, sức khỏe sinh sản - kế hoạch hóa gia đình (SKSS-KHHGÐ).
Truyền thông là then chốt
9 tháng đầu năm 2013, huyện Vĩnh Thạnh có 300 trẻ được sinh ra, giảm 19,1% so với cùng kỳ; trong đó số con thứ 3 trở lên chiếm 12% (giảm 5,3%). Thuốc tiêm tránh thai có 437 người sử dụng, tăng 138% so với cùng kỳ, sử dụng bao cao su có 477 người, tăng 104%... Đó là những hiệu ứng tích cực trong nỗ lực giảm mức sinh và từng bước nâng cao chất lượng DS người dân tộc thiểu số nơi đây.
Tuy nhiên, theo Giám đốc Trung tâm DS-KHHGĐ huyện Vĩnh Thạnh Nguyễn Thanh Cam, chuyển biến lớn nhất là nhận thức của bà con dân tộc miền núi về khám, điều trị liên quan đến các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục và thực hiện biện pháp KHHGĐ đã thay đổi đáng kể. Họ không còn e ngại khi đi khám, điều trị bệnh phụ khoa, đặc biệt các đợt chiến dịch số chị em đi khám rất đông. Đáng chú ý, tỉ lệ phụ nữ Bana đặt vòng và dùng thuốc uống tránh thai còn cao hơn cả phụ nữ người Kinh. Thuốc uống tránh thai được nhân viên y tế thôn bản cấp tại nhà, nhiều người sử dụng, rồi “mách” cho nhau.
Để có được những kết quả này, Trung tâm DS-KHHGĐ thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng, nghiệp vụ truyền thông giáo dục SKSS cho cán bộ cơ sở; phối hợp với các trạm y tế tổ chức nói chuyện chuyên đề về chăm sóc SKSS. Bên cạnh đó, các trạm cũng duy trì công tác tư vấn thường xuyên tại trạm, sinh hoạt tổ nhóm ở cơ sở. “Với nhiều cách truyền thông phong phú và đa dạng, nhiều địa bàn như Vĩnh Sơn, Vĩnh Thuận, các buổi truyền thông thu hút 40-50 phụ nữ tham gia. Chúng tôi cũng đã cấp kinh phí 3 triệu đồng/năm cho Trường Phổ thông DTNT huyện để tổ chức các hoạt động ngoại khóa có nội dung tuyên truyền về SKSS vị thành niên”, ông Cam cho biết.
Bên cạnh các hoạt động truyền thông cộng đồng, nhiều hội nghị, báo cáo chuyên đề cũng được tổ chức để cung cấp thông tin về chất lượng DS, SKSS, KHHGĐ cho lãnh đạo các cấp, ngành. Qua đó, vận động tạo sự ủng hộ của địa phương cùng triển khai đồng bộ các hoạt động. Ông Nguyễn Văn Thạch, Phó chi cục trưởng Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh, chia sẻ: “Hoạt động truyền thông chính là then chốt để nhận thức của đồng bào dân tộc thiểu số về chất lượng DS từng bước được nâng cao; đồng thời cấp ủy, chính quyền địa phương cũng rất ủng hộ và tâm đắc. Nhiều thời điểm, kinh phí chưa được phân bổ, nhưng các địa phương vẫn duy trì thường xuyên hoạt động tuyên truyền”.
Còn nhiều việc phải làm
Một vấn đề “nóng” được quan tâm hiện nay ở các huyện miền núi là tình trạng tảo hôn và kết hôn cận huyết. Gần đây, Trung tâm DS-KHHGĐ huyện An Lão đã phối hợp với các trường DTNT trên địa bàn tăng cường truyền thông, nâng cao nhận thức của học sinh dân tộc thiểu số. Trong đợt ngoại khóa truyền thông về SKSS vị thành niên sẽ được tổ chức vào cuối tháng 10 tại Trường phổ thông DTNT Vĩnh Thạnh sẽ đề cập đến nội dung chính là tảo hôn và kết hôn cận huyết.
Theo ông Nguyễn Thanh Cam, địa bàn miền núi xa xôi, cách trở là khó khăn không nhỏ trong công tác truyền thông. Mỗi lần tổ chức sinh hoạt ở Vĩnh Kim, Vĩnh Sơn, cán bộ huyện phải xuất phát từ sáng, trưa lên tới nơi, chuẩn bị “hậu cần”. Vào mùa mưa thì hầu như không tổ chức được. Đó là chưa kể, người Bana hay sinh hoạt ở rẫy, nên tổ chức truyền thông phải “né” lúc bà con đang tất bật mùa màng.
Trong khi đó, y sĩ Lý Thị Ngọc Lan, Đội trưởng Đội chăm sóc sức khỏe bà mẹ - trẻ em huyện Vĩnh Thạnh cho rằng, 9 tháng đầu năm nay, toàn huyện có 564 phụ nữ mang thai, trong đó có 16 vị thành niên, số được quản lý thai là 178/218 phụ nữ sinh. Đáng chú ý, số ca sinh tại nhà là 26/218 trường hợp, tăng gấp đôi so với cùng kỳ. Trong đó, Vĩnh Sơn 16 ca, Vĩnh Kim 8 ca và Vĩnh Thuận 2 ca, tất cả đều rơi vào phụ nữ Bana. Nguyên nhân chính là nữ hộ sinh của Trạm y tế Vĩnh Sơn và Vĩnh Thuận nghỉ sinh. “Thực tế này cho thấy hiệu quả của công tác chăm sóc SKSS cho người dân tộc thiểu số chưa thật sự bền vững, còn phụ thuộc khá nhiều vào yếu tố khách quan”, y sĩ Lan nhận định.
Mặt khác, với đặc thù đối tượng người dân tộc thiểu số, hoạt động truyền thông nhóm và tư vấn trực tiếp rất cần thiết. Bà Từ Thị Hà, Giám đốc Trung tâm DS-KHHGĐ huyện An Lão, cho biết: “Thời gian đến, Trung tâm sẽ tăng cường các hoạt động này; đồng thời phối hợp với các ngành, tổ chức hội, đoàn thể trên địa bàn chung tay vì mục tiêu nâng cao chất lượng DS của đồng bào dân tộc thiểu số”.
Ông Nguyễn Văn Thạch phân tích, việc nâng cao chất lượng DS trong khuôn khổ hoạt động của ngành Y tế chỉ mới dừng ở khía cạnh giúp người dân thay đổi, để tự ý thức hơn trong bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nói chung, SKSS - KHHGĐ nói riêng. “Nâng chất lượng DS của người dân nghĩa là phải đảm bảo các yếu tố về sức khỏe, tăng thu nhập và đào tạo. Vì thế, cần sự vào cuộc tích cực của các cấp, ngành, các tổ chức hội đoàn thể, có thế mới tạo được sự đồng bộ và hiệu ứng tích cực từng bước rút ngắn khoảng cách chất lượng DS giữa miền núi và các vùng còn lại”, ông Thạch nhấn mạnh.
NGỌC TRÂM