Phát huy giá trị lễ hội truyền thống: Nhìn từ Lễ hội Vía Bà
Với những câu chuyện truyền thuyết đầy tính nhân văn về bà Ðỗ Thị Tân, Lễ hội Vía Bà (thôn Liêm Ðịnh, xã Nhơn Phong, TX An Nhơn) ngày càng thu hút du khách. Không chỉ dự hội, với tấm lòng tri ân đối với tiền nhân, nhiều người đã tự nguyện đóng góp để di tích này ngày càng thêm khang trang, lễ hội ngày càng ý nghĩa.
Theo truyền lưu trong dân gian, bà Đỗ Thị Tân sống ở thế kỷ XVII, là người làm nghề hộ sinh (dân gian gọi là bà mụ) cho dân làng trong vùng, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, khi mọi người cần đến, bà đều tận tâm giúp đỡ không quản ngại khó khăn. Bà được vua Tự Đức tặng sắc phong “Ân Đức Độ Nhân”. Sau khi bà qua đời, tưởng nhớ công ơn, dân làng đã lập miếu thờ và gọi là Miếu Bà.
Năm 2001, kẻ góp công người góp của, người dân cùng nhau xây lại cổng miếu khang trang. 5 năm sau, người dân lại tiếp tục ủng hộ xây lại miếu, nhờ vậy, mọi người có nơi thờ cúng, tưởng nhớ như hôm nay. Cũng trong năm 2006, Miếu Bà được Nhà nước công nhận là di tích văn hóa - lịch sử cấp tỉnh.
Theo cổ truyền, chính lễ của Lễ hội Vía Bà thường diễn ra chính vào khuya 16 sáng 17 tháng Giêng. Tuy nhiên tổ chức cúng vào đêm khuya thì chỉ những người già mới tham gia, còn lớp trẻ không chịu khó thức đến đó được. Tương tự, hát bội mà bắt đầu vào giữa khuya thì chỉ người già xem mà thôi. Những vấn đề này được khá nhiều cụ cao niên ở Liêm Định nhận ra.
Về sau, Ban Quản lý di tích nhận thấy tổ chức như vậy không phù hợp với cuộc sống hiện tại nên đã dời lễ cúng chính vào trưa 16 tháng Giêng. Ông Đào Ngọc Anh, Phó Ban quản lý di tích Miếu Bà cho biết: “Chúng tôi mất 3 năm để thuyết phục mọi người, đến năm thứ 4 mọi người mới đồng ý. Lễ tục, công chuyện liên quan đến phong tục tập quán tín ngưỡng là chuyện của cả cộng đồng dân cư, một mình Ban Quản lý thì không có quyền tự quyết một việc lớn như thế. Chậm một chút nhưng chắc và giữ gìn được sự đoàn kết. Theo tôi, cái gì thay đổi để phù hợp, thuận bề con cháu thì làm. Hơn nữa, cúng khuya hay cúng ban ngày cốt là ở lòng thành, cúng vào ngày 17 cũng là điều kiện để du khách có dịp tưởng vọng đến Bà”.
Cùng với đó, Lễ hội cũng mở rộng, chào đón mọi người ở khắp nơi về tham gia. Trước kia, các hoạt động văn nghệ thể thao chỉ dành cho những thôn trong xã. Nhận thấy để mở rộng tầm ảnh hưởng của Lễ hội, năm nay, địa phương nào trong tỉnh muốn tham gia cũng đều được mời gọi đăng ký. Đồng thời địa điểm thi đấu thể thao cũng thay đổi phù hợp với người xem, đó là sân bóng chuyền ở chợ Cảnh Hàng, khu vực cầu nối giữa nhiều địa phương trong vùng, để người dân thuận tiện theo dõi.
Theo đó, Lễ hội Vía Bà năm nay sẽ được tổ chức lớn hơn, khai hội từ ngày 19 - 23.2 (tức từ 15 - 19 tháng Giêng) với các hoạt động: Thi đấu bóng chuyền (nam), chạy việt dã (nam, nữ), kéo co (nam, nữ), nhảy bao bố (nam, nữ), các đêm 17 - 20 tháng Giêng biểu diễn nghệ thuật tuồng tại sân di tích Miếu Bà và múa lân ở khu vực chợ Cảnh Hàng.
Nhờ cập nhật và có hướng tiếp cận giới trẻ rất rõ ràng, Ban Quản lý di tích Miếu Bà đã có lớp kề cận, và chính những người trẻ đang giữ vai trò chính trong sắm sửa, chuẩn bị cho Lễ hội. Theo ông Nguyễn Đôn, xưa bày nay làm, lớp trẻ ở đây không chỉ tham gia chuẩn bị phần hội mà đã biết cúng lễ. Anh Sơn (người dân sống gần Miếu Bà) cho biết: “Các ông bày sao thì mình làm vậy. Nhờ nhà gần nên tôi có điều kiện nhận coi sóc miếu, lễ vọng những ngày đầu tháng, ngày rằm, mở cửa phục vụ người dân và du khách”.
Đến với Lễ hội Vía Bà, du khách không chỉ dự lễ mà còn được nghe những câu chuyện do các cụ cao niên kể lại. Ẩn trong mỗi câu chuyện là tinh thần hướng thiện, vì cộng đồng; Theo ông Nguyễn Đôn (75 tuổi, thành viên Ban Quản lý di tích Miếu Bà), tương truyền, trong một đêm mưa gió, Long Vương vời bà về thủy cung để đỡ đẻ, người làng tìm kiếm di hài bà khắp nơi, mãi sau mới tìm thấy dấu tích bà ở cửa biển Đề Gi (xã Cát Khánh, huyện Phù Cát). Do vậy, khi người dân Liêm Định tổ chức lễ cúng ở Miếu Bà, đến ngày 18 tháng Giêng, người làng biển Đề Gi cũng tổ chức cúng. Những người mộ tấm lòng Bà, cầu mong người thân sinh nở suôn sẻ thường tìm đến cầu vọng Bà.
THẢO KHUY