Cải tiến đồ dùng dạy học, sáng tạo kỹ thuật thực hành:
Khắc phục hạn chế, nâng cao hiệu quả giảng dạy
Ðể nâng cao hiệu quả thực hành môn Vật lý, Hóa học cấp THCS, hai thầy giáo ở Hoài Nhơn là Lê Hữu Thạnh (Trường THCS Ðào Duy Từ) và Nguyễn Kim Ánh (Trường THCS Hoài Ðức) đã cải tiến, sáng tạo đồ dùng dạy học và một số kỹ thuật thực hiện thí nghiệm.
Những cải tiến, sáng tạo trên của hai thầy giáo Lê Hữu Thạnh và Nguyễn Kim Ánh đã được Hội đồng khoa học ngành GD&ĐT tỉnh đánh giá cao tại Hội nghị sáng kiến kinh nghiệm năm 2013 và cho phổ biến rộng rãi trong toàn ngành.
Những cải tiến, sáng tạo giúp việc dạy thí nghiệm, thực hành các môn Lý, Hóa cấp THCS dễ dàng và hiệu quả hơn.
- Trong ảnh: Một tiết thí nghiệm Hóa ở Trường THCS Nguyễn Huệ (TP Quy Nhơn). Giá đỡ thí nghiệm đa năng do thầy Lê Hữu Thạnh sáng tạo.
Khắc phục hạn chế
Học sinh THCS học Vật lý từ lớp 6. Với môn học này, việc hình thành kiến thức - kỹ năng cho học sinh xuất phát từ thực nghiệm nên vai trò của đồ dùng dạy học rất quan trọng. Nhiều năm giảng dạy, thầy Lê Hữu Thạnh đúc kết: “Những đồ dùng thực hành môn Vật lý do Bộ GD&ĐT cấp phát có hiệu quả sử dụng chưa cao, khiến thầy - trò không đủ thời gian thực hiện hoặc cho kết quả sai lệch so với lý thuyết, có khi đang thực hiện thì dụng cụ ngưng vận hành. Chẳng hạn, giá đỡ quang học có nhiều chi tiết, số bu-lông gắn các hộp và đèn chiếu sáng quá nhiều, quá trình cố định và điều chỉnh chùm tia sáng tới song song đồng trục với trục chính của thấu kính rất khó khăn”.
Để dạy thành công một tiết thực hành Vật lý chỉ trong 45 phút, giáo viên phải tổ chức cho học sinh thực hiện nhanh chóng, cho kết quả chính xác; sau đó thu thập, phân tích, tổng hợp kết quả, rút ra kết luận hay một định luật. Thầy Thạnh đã cải tiến giá đỡ quang học, không sử dụng điều chỉnh bởi các ốc vít, tiết kiệm nhiều thời gian; quá trình cố định và điều chỉnh đồng trục của chùm tia sáng đến trùng với trục chính của thấu kính rất chính xác và dễ dàng. Quá trình tiến hành thí nghiệm trên giá đỡ quang học cải tiến còn giúp đo được tiêu cự của thấu kính. Với máy phát điện, hai thanh quét tiếp điện được thay bằng tiếp xúc bởi hai lõi than đưa ra mạch ngoài, nhờ các lò xo đàn hồi, nhờ vậy khả năng tiếp xúc và lấy điện rất tốt. Thầy Thạnh đã thêm gối đỡ cố định thanh gõ và nam châm, trong gối đỡ có lò xo đàn hồi. Chính nhờ lò xo này đã khắc phục nhược điểm và quá trình tiếp điện mà vẫn giữ được độ bền cơ học.
Không ngừng ở việc cải tiến, thầy Lê Hữu Thạnh còn sáng tạo giá đỡ thí nghiệm đa năng, giúp giáo viên dùng tiến hành nhiều thí nghiệm và học sinh dễ quan sát. Ưu điểm của giá đỡ này là phần hộp bên trong được thiết kế nguồn dùng pin nên có thể di chuyển và tiến hành thực hành ở mọi nơi. Phần trên của giá có nhiều lỗ và rãnh để thực hiện lắp ráp.
Nâng cao hiệu quả giảng dạy
Cùng với môn Vật lý, việc triển khai dạy Hóa học cũng làm nhiều giáo viên lúng túng, nhất là người mới vào nghề. Thầy Nguyễn Kim Ánh chia sẻ: “Đội ngũ nhân viên thiết bị của các trường phải phụ trách thiết bị chung cho tất cả môn học, lại không qua đào tạo chuyên môn về Hóa học, nên không chuẩn bị tốt dụng cụ và hóa chất trước các tiết thực hành. Thêm vào đó, dụng cụ và hóa chất chưa hoàn thiện, có loại không sử dụng được do để lâu. Việc phân công giờ dạy môn học có nơi còn chưa hợp lý”.
Trước thực tế đó, thầy Nguyễn Kim Ánh đã giúp giáo viên dạy Hóa học lớp 9 giải quyết hiệu quả 7 bài thực hành bắt buộc (4 bài về hợp chất vô cơ, 3 bài về hợp chất hữu cơ) thuộc loại kiểm chứng về tính chất hóa học, nhận biết chất, điều chế chất và tính chất vật lý. Thầy Ánh diễn giải: “Loại bài thực hành về tính chất hóa học, lâu nay giáo viên chuẩn bị cho mỗi nhóm học sinh nhiều ống nghiệm, giá để ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt… Tôi đưa ra giải pháp chỉ cho mỗi nhóm 1 đế sứ là đủ, đỡ tốn thời gian, kết quả vẫn đáp ứng yêu cầu mà lại dễ làm, dễ quan sát, dễ rửa, đặc biệt khắc phục việc học sinh khi bỏ giấy quỳ tím vào ống nghiệm thường bị dính trên thành ống nghiệm. Với những thí nghiệm đốt hoặc đun nóng chất rắn, có thể đưa nhanh chất cháy vào bình thủy tinh chứa nước đễ sẵn, dùng nắp chắn hờ trên miệng bình để giữ lại nhiều khói trắng mà không cho lan tỏa trong phòng ảnh hưởng sức khỏe của học sinh, đồng thời vẫn có thể tiến hành thí nghiệm hiệu quả”.
Ông Trần Đức Minh, Giám đốc Sở GD&ĐT, nhận xét: “Các giải pháp cải tiến, sáng tạo này không rập khuôn theo hướng dẫn trong sách giáo khoa và dùng thay thế giải pháp hiện có nhưng vẫn đảm bảo tốt yêu cầu của chuẩn kiến thức - kỹ năng, giúp giáo viên bộ môn khắc phục những tồn tại và hạn chế khách quan để dạy tốt. Khả năng áp dụng giải pháp khá dễ dàng, nhất là ở các trường THCS miền núi, vùng xa, thiếu điều kiện về cơ sở vật chất và nhân viên thiết bị”.
Với những môn khoa học thực nghiệm như Vật lý, Hóa học, ở bước đầu tiếp cận, học sinh THCS cần thực hành rất nhiều để lĩnh hội và nắm vững kiến thức- kỹ năng. Cải tiến, sáng tạo theo hướng thuận lợi, tạo sự hấp dẫn để học sinh ham thích thực hành, thí nghiệm. Đó là điểm ưu việt đáng tuyên dương và nhân rộng từ những giải pháp này.
NGỌC TÚ