Ký ức về trận chiến cuối cùng
20 giờ ngày 31.3.1975, cờ Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam tung bay trên nóc nhà Tòa thị chính ngụy quyền tỉnh Bình Ðịnh, đánh dấu thời điểm lịch sử giải phóng TX Quy Nhơn và tỉnh Bình Ðịnh. Tuy nhiên, trận chiến đấu ác liệt cuối cùng với quân địch lại diễn ra trong ngày 1.4.1975.
Đồng chí Võ Lụa, nguyên Chính trị viên Đại đội 2, người trực tiếp cắm cờ trên dinh Tỉnh trưởng, cho biết: Trong trận quyết chiến cuối cùng giải phóng TX Quy Nhơn, Đại đội 2 được cấp trên tin tưởng giao nhiệm vụ cắm cờ trên dinh Tỉnh trưởng ngụy quyền, tổ cắm cờ có đồng chí Nguyễn Đình Chính, Chính trị viên phó Đại đội 2 và 2 chiến sĩ nữa. Giây phút được nhìn thấy lá cờ của Mặt trận Giải phóng miền Nam Việt Nam tung bay trên nóc nhà Tòa thị chính ngụy quyền tỉnh, anh em chúng tôi mừng đến rơi nước mắt, cảm xúc lúc này không thể tả được. Sau đó, tổ của đồng chí Chính làm nhiệm vụ chốt chặn tại dinh Tỉnh trưởng và các đồng chí đã anh dũng hy sinh sau khi bắn nổ tung chiếc xe bọc thép của tên Thiết đoàn trưởng Thiết đoàn 41 đang trên đường tháo chạy. Thời điểm các đồng chí ấy hy sinh cũng là lúc trên mảnh đất Bình Định đã im tiếng súng, các đồng chí mới chỉ được hít thở bầu không khí của hòa bình vỏn vẹn 20 giờ đồng hồ.
Họp bàn chiến dịch chuẩn bị giải phóng Quy Nhơn. Ảnh tư liệu
Cờ Mặt trận giải phóng đã tung bay trên nóc nhà Tòa thị chính ngụy quyền tỉnh, tuy nhiên, cuộc chiến đấu vẫn chưa chấm dứt. Sư đoàn 22 ngụy bị Sư đoàn 3 cùng quân và dân địa phương đánh tơi bời trên đường 19, mất sức chiến đấu. Đêm 31.3, chúng tập trung trên 6.000 quân, 300 xe quân sự, hàng chục khẩu pháo hạng nặng, tập trung tại cầu Bà Gi tổ chức lại lực lượng để sáng 1.4 liều mạng mở đường máu tháo chạy vào Quy Nhơn tìm lối thoát ngắn nhất bằng đường biển. Nắm được âm mưu của địch, Sở chỉ huy tiền phương chủ trương đánh sập cầu Sông Ngang, buộc địch phải chạy vòng qua đường Lam Sơn, nơi được Tiểu đoàn 52 bày sẵn trận địa phục kích. 12 giờ trưa 1.4, quân địch được xe tăng và xe bọc thép dẫn đầu chạy qua đường Lam Sơn thì các ổ phục kích của Tiểu đoàn 52 đồng loạt xuất kích đánh nát đội hình địch.
Đồng chí Trần Minh Hoàng, nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 51, cho biết: Đại đội 1 của Tiểu đoàn 51 làm nhiệm vụ khóa đuôi. Khi 2 chiếc M113 cuối cùng trong đội hình của địch lọt vào trận địa phục kích, các chiến sĩ B40, B41 nổ súng, hai tên lái xe hốt hoảng lần lượt giơ tay đầu hàng. Đồng chí Vũ An Quang, Chính trị viên Đại đội liền tiếp cận và bắt lái xe của địch hướng dẫn cách sử dụng, đồng chí Phạm Cư, Đại đội phó lái chiếc xe M113 thứ hai; hai đồng chí sử dụng xe của địch để tiếp tục truy kích địch trên đường tháo chạy.
Chiếc xe bọc thép này (đang được trưng bày tại Bảo tàng Tổng hợp tỉnh) chính là 1 trong 2 chiếc xe mà Sư đoàn 22 ngụy bị Tiểu đoàn 51 bắt sống vào chiều 1.4.1975 tại Phú Hòa (Quy Nhơn), sau đó được sử dụng để truy kích tàn quân Sư đoàn 22 ngụy trên đường tháo chạy ra biển. Ảnh: VĂN LƯU
Quân địch quá đông nên giẫm đạp lên nhau nhằm thoát chạy. Lúc này, ngoài khơi biển Quy Nhơn có khoảng 30 tàu thuyền địch đang chờ sẵn để đón lực lượng này chạy thoát nhưng đã bị hỏa lực của ta dội tới tấp, khiến 13 chiếc chìm tại chỗ, số còn lại bỏ chạy. Cuộc chiến đấu quyết liệt trên bờ kéo dài suốt 7 tiếng đồng hồ. Các đơn vị khép chặt vòng vây, vừa đánh vừa kêu gọi địch đầu hàng. Địch rất ngoan cố, nhiều trận đánh dữ dội liên tiếp nổ ra, đến lúc chiếc xe bọc thép có tên Thiết đoàn trưởng Thiết đoàn 41 bị các chiến sĩ B40 bắn nổ tung trước dinh Tỉnh trưởng (tại UBND phường Trần Phú hiện nay), sức chống cự của địch mới giảm và đến 16 giờ ngày 1.4, tiếng súng mới hoàn toàn chấm dứt.
Trận đánh thắng oanh liệt cuối cùng đã thực sự kết thúc số phận bi thảm của Sư đoàn 22 ngụy và lực lượng địa phương quân đã bao năm làm mưa, làm gió, gây đau thương chết chóc trên mảnh đất này.
BÙI QUỐC SỰ