Một góc nhìn về thơ Chế Lan Viên
Thế giới nghệ thuật thơ Chế Lan Viên (NXB Văn học, 2019) là tập sách vừa xuất bản của tác giả Hồ Thế Hà. Sách dày gần 300 trang, gồm 5 chương: Quan niệm nghệ thuật của Chế Lan Viên, Tính triết lý trong thơ Chế Lan Viên, Không gian nghệ thuật thời gian nghệ thuật trong thơ Chế Lan Viên, Chất thơ và phương thức nghệ thuật thơ Chế Lan Viên.
Chế Lan Viên (1920 - 1989) tên thật là Phan Ngọc Hoan, là nhà thơ lớn của nền thơ Việt Nam thế kỷ XX. Ông cùng với Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Quách Tấn được người đương thời gọi là “Bàn thành tứ hữu”. Đồng thời, ông là một trong những thi sĩ khởi tạo nên Trường thơ loạn Bình Định. Gia tài thơ của Chế Lan Viên đồ sộ, cho thấy ông là một nhà thơ lớn với lối viết trí tuệ, giàu suy tưởng. Ở giai đoạn sáng tác nào - từ Điêu tàn đến Di cảo - ông cũng là một cá tính sáng tạo độc đáo.
Tác giả Hồ Thế Hà đã đi sâu nghiên cứu, hệ thống, phân tích để nhận diện và làm bật lên những nét đặc trưng độc đáo trong thế giới nghệ thuật thơ Chế Lan Viên. Ví như: “Ngôn ngữ thơ Chế Lan Viên mạnh mẽ và nghiêng về duy lý. Hình như không tổ chức ngôn ngữ theo kiểu ấy thì thơ ông không đạt hiệu quả và trượt ra ngoài thi pháp cá nhân ông. Ông luôn dùng biện pháp đối lập, so sánh, nhiều kiểu, nhiều cấp, dùng biện pháp ẩn dụ, hoán dụ để tạo biểu trưng, làm cho chất thơ hấp dẫn ở bề sâu của ý tưởng. Vì vậy, những sự vật, vấn đề bình thường nhưng nhờ sức liên tưởng và các biện pháp nghệ thuật ấy, thơ ông gợi sức nghĩ, sức cảm sâu, nâng người đọc lên vị trí người đồng sáng tạo…”.
Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ ra một số hạn chế trong thơ Chế Lan Viên như sự cầu kỳ, khoa trương, lạm dụng câu chữ, hình ảnh. Có thể thấy, hết thảy những phân tích, nhận định đều dựa trên tinh thần nghiên cứu học thuật khách quan, chân phương nhằm tỏ lộ phong cách thơ của Chế Lan Viên.
GS.TS Huỳnh Như Phương nhận định: “Hồ Thế Hà đã khảo sát một cách toàn diện những đóng góp nổi bật của đời thơ Chế Lan Viên, cho thấy phong cách thơ ông được hình thành từ những yếu tố cảm xúc, trí tuệ, chính luận và cả thời sự mà ông chắt lọc từ một cuộc đời nhiều trải nghiệm. Là nhà thơ, người có mỹ cảm tinh tế, Hồ Thế Hà đọc lại và giải mã những vần thơ đặc sắc đã giúp Chế Lan Viên giữ vững chỗ đứng của mình trong lịch sử thơ ca dân tộc, bên cạnh những phù phiếm của một đời văn mà thời gian dễ dàng bôi xóa”.
VÂN PHI