Những ngộ nhận về Francisco de Pina

Sau Hội thảo Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ tổ chức ở Quảng Nam năm 2016, một số bài viết đăng trên các báo đã gán ghép cho Pina những thứ mà không thuộc về Pina. Ở đây, chúng tôi chỉ đề cập việc ngộ nhận những tấm ảnh chân dung Pina và gán ghép mộ Pina.

Thật ra, sự việc bắt đầu từ năm 2004, khi Định Hướng Tùng Thư in tập sách Các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha và thời kỳ đầu của Giáo hội Công giáo Việt Nam của Roland Jacques. Đáng chú ý trong tập sách này, khảo luận Bồ Đào Nha và công trình sáng chế chữ Quốc ngữ: Phải chăng cần viết lại lịch sử, Roland Jacques đề cao vai trò của nhà truyền giáo người Bồ Đào Nha, cho rằng việc sáng tạo ra chữ Quốc ngữ là công trình vĩ đại của Francisco de Pina - người đã tham gia sáng tạo chữ Quốc ngữ khi truyền giáo ở Bình Định.

Từ sau Hội thảo Dinh trấn Thanh Chiêm và chữ Quốc ngữ đến nay, nhiều tác giả nhầm lẫn chân dung Diogo Inácio de Pina Manique và chân dung Francisco Pallu là Francisco de Pina khi viết về ông và chữ Quốc ngữ.

Nhầm Diogo Inácio de Pina Manique là Francisco de Pina

Đơn cử như báo T.T (vì lý do tế nhị, chúng tôi viết tắt các tên báo) có loạt bài viết về chữ Quốc ngữ, đã nhầm lẫn khi đăng nhầm ảnh Francisco de Pina, đó là ảnh mà báo chú thích rằng “Ngôi mộ của giáo sĩ Pina ở sau nhà thờ Phước Kiều” và ảnh “Linh mục Francisco de Pina người được cho là người đầu tiên sáng tạo ra chữ Quốc ngữ”.

Rất nhiều báo, website đã đăng bức ảnh này và chú thích đây là chân dung của Francisco de Pina. Thật ra đây là chân dung của Diogo Inácio de Pina Manique.

Không chỉ có các báo, nhiều trang web cũng minh họa không đúng chân dung và ngôi mộ của nhà truyền giáo Francisco de Pina, đơn cử như: Ngày 9.3.2016, website Trường THPT Chuyên Nguyễn Trãi tỉnh Hải Dương có bài Nguồn gốc hình thành và sự phát triển chữ Quốc ngữ, của tác giả Vân Anh (http://chuyennguyentrai.edu.vn/nguon-goc-hanh-thanh-va-su-phat-trien-cua-chu-quoc-ngu-297); hoặc ở báo Q.N ngày 3.10.2016, có bài viết Francisco de Pina cha đẻ chữ Quốc ngữ  (https://cafevannghe.wordpress.com/2016.10.03/francisco-de-pina-cha-de-chu-quoc-ngu/); hoặc ngày 2.12.2017, Vnexpress đăng bài Đúng, chữ Quốc ngữ ra đời đầu thế kỷ 17 (https://vnexpress.net/giao-duc/chu-quoc-ngu-ra-doi-tu-khi-nao-3677922-p2.html); ngày 21.12.2017, V.N TP Hồ Chí Minh đăng bài Lý thú và tự hào chữ viết Việt Nam của Trần Thanh Chương (http://tuanbaovannghetphcm.vn/ly-thu-va-tu-hao-chu-viet-viet-nam-so-480/)         

Xin nói thêm một chút về Diogo Inácio de Pina Manique.  De Pina Manique sinh tại Lisbon vào ngày 3.10.1733, tốt nghiệp ngành luật tại Đại học Coimbra vào năm 1758. Ông trở thành thẩm phán và giữ một số vị trí trong chính quyền Hoàng gia Bồ Đào Nha. Ông qua đời vào ngày 1.7.1805, vì một khối u ác tính. Ông được chôn cất trong hầm mộ của gia đình dưới lòng đất tại Tu viện Đức Mẹ Penha de França. Lý lịch và hình ảnh của Diogo Inácio de Pina Manique rất rõ ràng và có đăng trên nhiều website, không hiểu vì sao lại sinh ra chuyện nhầm lẫn kỳ lạ như thế.

Nhầm Francisco Pallu thành Francisco de Pina

Hiện tượng nhầm lẫn này diễn ra nhiều hơn và điều kỳ lạ là nhiều website uy tín, nhiều cây bút lớn cũng nhầm Phanxicô Pallu thành Francisco de Pina. Xin liệt kê ra đây một số: Ngày 29.9.2016, chungta.com đăng bài: Xác thực “cha đẻ” chữ Quốc ngữ, bài và ảnh của Trần Thường (dẫn theo báo NLĐ); chungta.com đăng ký sự của Lưu Trọng Văn: Những chữ Việt đầu tiên (https://www.chungta.com/nd/tu-lieu-tra-cuu/nhung-chu-viet-dau-tien.html); ngày 25.4.2019, báo T.T đăng bài: Francesco de Pina người đầu tiên tạo chữ Quốc ngữ của tác giả Trần Nhật Vy (https://tuoitre.vn/francesco-de-pina-nguoi-dau-tien-tao-chu-quoc-ngu-20190424202638287.htm); ngày 26.4.2019, báo PNVN đăng bài  Francesco de Pina người đầu tiên tạo chữ Quốc ngữ. ((http://www.pnvnnuocngoai.vn/viet-nam-trong-tim-me/francesco-de-pina-nguoi-dau-tien-tao-chu-quoc-ngu-56842.html).

Nếu chịu khó đọc kỹ dòng chữ viền quanh tấm hình “Franciscus Pallu episcopus Heliopolitanus vicarius apostolicus Fochiensis et administrator generalis  sinarum” sẽ biết ngay đây không phải là ảnh của Francisco de Pina. Dòng chữ ấy nghĩa là “Francisco Pallu Giám mục hiệu tòa Héliopolis đại diện Tông tòa Giáo phận Phúc Kiến và giám quản các địa hạt lân cận”.

Dòng chữ viền quanh tấm hình cho biết đây không phải là ảnh của Francisco de Pina mà là Francisco Pallu.

Xin nói thêm về nhân vật này. Francisco Pallu chào đời tại TP Tours (Pháp) trong một gia đình quý tộc danh giá nhất nhì thành phố này. Năm 1650, ngài thụ phong linh mục tại Paris. Năm 1658, Đức giáo hoàng Alexandre VII ký sắc phong Pallu làm Giám mục hiệu tòa Héliopolis. Năm 1659, Đức Giáo Hoàng Alexandre VII ban sắc lệnh “Super Cathedram”, đặt Giám mục Pallu làm Đại diện Tông tòa giáo phận Đàng Ngoài. Giám mục Pallu mất năm 1684 và thông tin về ông cũng rất đầy đủ trên nhiều nguồn tư liệu khác nhau.

Francisco de Pina được an táng tại nhà thờ Phước Kiều?

Theo Linh mục Bartoli và Linh mục Rhodes, Linh mục Pina chết đuối tại Cửa Đại Chiêm, nay thuộc phường Cửa Đại, TP Hội An, tỉnh Quảng Nam. Cửa Đại Chiêm cách TP Hội An khoảng 5 km. Linh mục Pina được tẩm liệm trong một quan tài rất đẹp, đưa về an táng tại Hội An. Đến nay, mộ của Pina chưa xác định an táng tại vị trí cụ thể nào.

Francisco de Pina được an táng ở đâu tại Hội An đến nay vẫn chưa thể xác định.

Trao đổi với báo chí, ông Hồ Xuân Tịnh - Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Quảng Nam nói rằng: Để xác định đó có phải là mộ của giáo sĩ Francisco de Pina (tại nhà thờ Phước Kiều) hay không cần phải có cứ liệu khoa học chứng thực. Tuy nhiên, ngày 24.4.2019, báo T.T đăng bài: Chữ Quốc ngữ ra đời lúc nào? của tác giả Trần Nhật Vy, ở đó đăng kèm tấm ảnh một trong những ngôi mộ chưa xác định danh tánh tại nhà thờ Phước Kiều và cho rằng đó là mộ của nhà truyền giáo Francisco de Pina với dòng chú thích: Ngôi mộ của giáo sĩ Pina ở sau nhà thờ Phước Kiều trên thế giới. hiện nay. Đây là một cách chú thích thiếu khoa học và không có căn cứ.

Khi tìm hiểu về nguồn gốc chữ Quốc ngữ, mặc dù nhận được rất nhiều sự giúp đỡ nhưng chúng tôi biết hầu hết các nhà truyền giáo Dòng Tên đến châu Á thế kỷ XVI - XVII không để lại ảnh. Đặc biệt, cả ba nhà truyền giáo tiên khởi có công sáng tạo chữ Quốc ngữ - “chữ Quốc ngữ tiền Đắc Lộ” là Francesco Buzomi (Ý), Francisco de Pina (Bồ Đào Nha), Christophoro Borri (Ý) đến nay vẫn chưa tìm thấy ảnh. Và Francisco de Pina được an táng ở đâu tại Hội An đến nay vẫn chưa thể xác định. Do vậy, tất cả các bài viết về Pina và chữ Quốc ngữ có ảnh chân dung và mộ Pina là ảnh gán ghép.

NGUYỄN THANH QUANG - VÕ ÐÌNH ÐỆ