Kỷ niệm 70 năm chiến thắng Chợ Cát (20.7.1949 - 20.7.2019): “Ðâu dễ quên Chợ Cát”
“Ta thêm yêu quê ta có núi Bồng sông Lại/ Quân xâm lăng năm xưa đâu dễ quên Chợ Cát…”, lời bài hát trong ca khúc Yêu lắm Hoài Nhơn của nhạc sĩ Văn Chừng từ lâu đã quen thuộc với người dân xứ Dừa. Mảnh đất Chợ Cát đã đi vào những trang sử hào hùng của quân và dân Bình Ðịnh trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nơi diễn ra những trận đánh ác liệt, tiêu biểu nhất là trận đánh ngày 20.7.1949.
Sau thất bại trong chiến dịch Việt Bắc Thu - Đông 1947, quân Pháp buộc phải thay đổi chiến lược từ “đánh nhanh thắng nhanh” sang đánh lâu dài, “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh”. Bước vào giai đoạn 1948 - 1949, quân ta mở đợt hoạt động quân sự sôi nổi trên toàn Liên khu V. Tháng 6.1949, Liên khu mở chiến dịch Bắc Tây Nguyên, tấn công địch dài ngày trên diện rộng. Để giảm áp lực trong chiến dịch này, quân Pháp chủ trương mở cuộc càn quét đánh vào hậu phương của ta ở Bắc Hoài Nhơn, trọng điểm là Tam Quan - Chợ Cát, một vùng trù phú có nhà ga xe lửa, hệ thống kho tàng, xưởng sản xuất và một số cơ quan của Liên khu, lại nằm gần bờ biển thuận tiện cho việc đổ bộ và rút lui.
Linh hoạt, quyết tâm
Khoảng 1 giờ sáng ngày 20.7.1949, quân Pháp chia làm 3 cánh, dùng tàu chiến bất ngờ đổ bộ vào vùng biển Bắc Hoài Nhơn; trong đó có 1 cánh tiến thẳng lên chiếm Chợ Cát. Nhờ sự chuẩn bị trước và tinh thần cảnh giác cao, ngay từ lúc địch đổ quân, các đài quan sát của ta đã theo dõi và báo động chiến đấu.
Tại Chợ Cát, bộ đội huyện và dân quân xã đã chặn đánh địch; nhưng do lực lượng quá ít, lại trang bị vũ khí thô sơ nên phải rút dần vào vị trí an toàn. Lúc này, Tiểu đoàn 50 thuộc Trung đoàn chủ lực 210 của Liên khu vừa hành quân từ Bắc Tây Nguyên về đóng quân tại xã Hoài Xuân. Đại đội 51, đơn vị chủ công của tiểu đoàn, được lệnh gấp rút hành quân đến Hoài Hảo tiếp ứng.
Học sinh xã Hoài Hảo tham gia dọn vệ sinh ở khu vực Di tích Chiến thắng Chợ Cát. Ảnh: THÁI NGÂN
Bộ đội chủ lực ta đụng độ quân địch tại Chợ Cát, lực lượng chênh lệch (địch có 1 tiểu đoàn, ta có 1 đại đội; quân địch có hỏa lực mạnh lại chiếm được địa hình có lợi và bố trí sẵn). Song, với tinh thần quyết chiến quyết thắng, các anh tận dụng từng gốc dừa, gò mối, hào giao thông, vừa nổ súng vừa tiếp cận địch. Cuộc chiến diễn ra quyết liệt suốt chiều 20.7. Không chịu nổi, địch phải tháo chạy, co cụm ở ga Tam Quan.
Trong đêm 20.7, ta tổ chức pháo kích vào ga Tam Quan. Sáng 21.7, pháo hạm từ tàu chiến địch bắn dữ dội vào các khu vực xung quanh ga Tam Quan và hai bên đường từ cổng xe lửa đi Thiện Chánh, yểm trợ cho quân địch tháo chạy xuống tàu. Trận chống càn Chợ Cát kết thúc thắng lợi, ta tiêu diệt hơn 200 tên địch và bẻ gãy cuộc hành quân vào vùng tự do ven biển của tỉnh.
Theo bà Hồ Thùy Trang, Trưởng phòng Nghiên cứu - Sưu tầm, Bảo tàng tỉnh, Chiến thắng Chợ Cát đánh dấu sự trưởng thành của quân và dân Bình Định trong chiến đấu bảo vệ vùng tự do: “Bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích đã hợp đồng tác chiến tốt, bám đánh địch liên tục, kết hợp chông mìn, cạm bẫy với hỏa lực và vận dụng cách đánh sáng tạo linh hoạt, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, làm thất bại âm mưu càn quét của thực dân Pháp, góp phần giữ vững vùng tự do Liên khu V”.
Xanh lên hy vọng
70 năm đã qua. Trên những hoang tàn đổ nát sau chiến tranh, màu xanh của dừa đã phủ kín mảnh đất đầy bom đạn, thắp lên những niềm hy vọng mới. Cây Bàng - Chợ Cát vẫn còn đó, sừng sững chứng kiến bao đổi thay từng ngày.
Chủ tịch UBND huyện Hoài Nhơn Cao Thanh Thương khẳng định, trong những năm qua, huyện đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa quan trọng. Nền kinh tế tiếp tục tăng trưởng khá, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, sản xuất nông nghiệp phát triển toàn diện, công nghiệp, thương mại và dịch vụ có tốc độ tăng trưởng cao, hạ tầng KT-XH được đầu tư xây dựng, diện mạo nông thôn ngày càng khang trang sạch đẹp.
“Đến nay, toàn huyện có 15/15 xã đạt chuẩn nông thôn mới, 2/2 thị trấn đạt chuẩn đô thị văn minh; phấn đấu xây dựng huyện Hoài Nhơn đạt chuẩn nông thôn mới và được công nhận đô thị loại IV toàn huyện trong năm 2019”, ông Thương vui vẻ thông tin.
Trên chiến trường năm xưa, mảnh đất Hoài Hảo cũng đang chuyển mình đi lên với giá trị tổng sản phẩm hằng năm tăng 8 - 9%, thu nhập đầu người tăng 11%. Theo Bí thư Đảng ủy kiêm Chủ tịch UBND xã Thái Văn Bồng, đáng chú ý là kết cấu hạ tầng KT-XH được nâng cấp và phát triển, hệ thống giao thông nông thôn, kênh mương được bê tông hóa.
Từng tham gia kháng chiến chống Mỹ, đánh địch ngay tại địa danh Chợ Cát, ông Phạm Thừa (71 tuổi, ở thôn Tấn Thạnh 1) không giấu được niềm vui khi chứng kiến sự đổi thay trên quê hương mình. “Nhất là những năm gần đây, chương trình xây dựng nông thôn mới đã tạo sức bật cho địa phương, từng công trình điện, đường, trường, trạm hiện lên, người dân rất phấn khởi. Điều đó khiến chúng tôi thấy vui lây vì sự hy sinh, cống hiến của các thế hệ quân và dân Hoài Nhơn đã được đền đáp xứng đáng”, cựu binh Sư đoàn 3 Sao Vàng Phạm Thừa tâm sự.
Trong khi đó, Bí thư Huyện đoàn Hoài Nhơn Nguyễn Hữu Cường cũng bày tỏ niềm tự hào của thế hệ trẻ hôm nay khi được sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Hoài Nhơn anh hùng. “Âm vang hào hùng của Chiến thắng Chợ Cát năm xưa luôn thúc giục chúng tôi phải sống sao cho xứng đáng với lớp người đi trước. Phải nỗ lực hết mình, góp phần tham gia giải quyết những vấn đề khó, tham gia phát triển kinh tế, vươn lên làm giàu chính đáng, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp”, anh Cường chia sẻ.
MAI LÂM - THÁI NGÂN