Trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp: Phát sinh nhiều hệ lụy - Bài 1: Nông dân “xé rào”

Những năm gần đây, người dân trong tỉnh phát triển mạnh nghề trồng rừng, đời sống khá hơn. Nhưng điều đáng nói là nhiều người đã “xé rào”, trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp. Việc làm này vừa sai mục đích sử dụng đất, vừa để lại nhiều hệ lụy.

Bài 1: Nông dân “xé rào”

Theo Sở NN&PTNT, toàn tỉnh hiện có khoảng 6.150 ha đất nông nghiệp bị biến thành những cánh rừng keo lai, bạch đàn, sao đen, quế, sầu đông, do người dân tự ý chuyển đổi mục đích sử dụng đất. Trong khi đó, chính quyền các địa phương và ngành chức năng liên quan lúng túng, chưa có biện pháp ngăn chặn, xử lý hữu hiệu.

Các huyện Phù Mỹ (hơn 2.387 ha), Tây Sơn (hơn 1.360 ha), Vĩnh Thạnh (hơn 874 ha), Vân Canh (hơn 738 ha)… là những địa phương nằm trong “tốp đầu” vi phạm.

“Rừng” trên đất nông nghiệp

Trên địa bàn huyện Phù Mỹ, dọc 2 bên tuyến đường bê tông xi măng từ Đèo Nhông đi Mỹ Thọ - thuộc địa phận xã Mỹ Phong - xanh bạt ngàn keo lai, keo lá tràm. Tất cả diện tích này được quy hoạch đất nông nghiệp, trồng cây điều (thuộc dự án PAM, triển khai từ đầu những năm 1990), nhưng từ nhiều năm nay, các hộ dân được giao đất đã tự ý phá bỏ cây điều để trồng keo lai, bởi cây keo cho hiệu quả kinh tế cao hơn cây điều.

Một vùng đất lúa tại thôn Thủ Thiện Thượng, xã Bình Nghi (Tây Sơn) bị người dân tự chuyển đổi trồng cây keo lai.

Không riêng xã Mỹ Phong, tại một số xã như Mỹ Châu, Mỹ Lộc, Mỹ Hòa (Phù Mỹ), cũng xảy ra tình trạng tương tự. Ông Nguyễn Thành Khâm, Phó Trưởng Phòng NN&PTNT huyện Phù Mỹ, cho biết: Diện tích đất nông nghiệp trước đây được quy hoạch trồng cây lâu năm (điều), cây hàng năm (dứa) đều bị người dân tự ý chuyển sang trồng cây lâm nghiệp. Đây là một trong những nguyên nhân khiến huyện Phù Mỹ dẫn đầu toàn tỉnh về thực trạng này. Ngoài ra, một số ít diện tích đất trồng lúa 1 vụ gặp khó khăn về nước tưới, đất bạc màu cũng được người dân chuyển sang trồng keo.

Huyện Vân Canh không hề “kém cạnh”. Hàng trăm hecta đất chạy dọc sông Hà Thanh - từ địa phận xã Canh Vinh đến xã Canh Thuận - trước đây vốn trồng lúa, mì, mía, nhưng nay đã thành rừng keo, bạch đàn. Những xã có đất nông nghiệp bị người dân “quy hoạch” thành đất lâm nghiệp chiếm diện tích lớn là Canh Thuận (254 ha), Canh Hòa (100 ha), thị trấn Vân Canh (245 ha)…

Theo ông Trần Kim Vũ, Chủ tịch UBND huyện Vân Canh, điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng ở Vân Canh có nhiều đặc điểm khác biệt so với các địa phương khác trong tỉnh. Vì không có khả năng đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi nên người dân tự ý chuyển sang trồng cây keo, bạch đàn trên đất nông nghiệp sau khi canh tác 2 - 3 chu kỳ cây mì hoặc cây bắp.

Tình trạng trên cũng diễn ra khá “nóng” tại các huyện Hoài Ân, Tây Sơn, Vĩnh Thạnh, An Lão, Hoài Nhơn…. Những cánh rừng keo xanh ngút ngàn nằm xen kẽ, liền kề với các cánh đồng lúa trở nên phổ biến tại hầu hết các địa phương.

Loay hoay xử lý

Việc nhiều người dân “xé rào”, trồng cây lâm nghiệp trên đất quy hoạch chức năng nông nghiệp diễn ra ồ ạt, tràn lan là hành vi sử dụng đất sai mục đích, vi phạm pháp luật về đất đai. Nghiêm trọng hơn, việc làm này phá vỡ quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp tại các địa phương. Thế nhưng, chính quyền các địa phương, ngành chức năng liên quan còn lúng túng, chưa kịp thời, kiên quyết ngăn chặn, xử lý dứt điểm.

Việc xử lý tình trạng trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp chỉ dừng ở mức cho dân cam kết không tái trồng sau chu kỳ khai thác. - Trong ảnh: Người dân xã Ân Tường Tây (Hoài Ân) khai thác keo trồng trên đất nông nghiệp.

Theo thống kê của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở NN&PTNT), đến tháng 5.2019, chỉ 5 địa phương là huyện Vân Canh, Vĩnh Thạnh, Hoài Nhơn, Phù Cát, TX An Nhơn thống kê số hộ trồng cây lâm nghiệp trái phép trên đất nông nghiệp. 6/11 huyện, thành phố còn lại của tỉnh chưa thống kê, trong đó có những địa phương diện tích vi phạm rất lớn như huyện Phù Mỹ, Tây Sơn.   

Qua làm việc với nhiều địa phương, lãnh đạo các xã, thị trấn đều than gặp khó trong khâu thống kê số hộ vi phạm, cũng như công tác ngăn chặn, xử lý. Lý do là địa bàn rộng, người dân trồng phân tán nhiều vùng nên công tác kiểm tra, kiểm soát gặp khó.

Bà Lê Hiếu Nam, Chủ tịch UBND thị trấn Vân Canh (huyện Vân Canh), tâm tư: “Toàn thị trấn có 288 hộ dân trồng cây keo, bạch đàn trên đất nông nghiệp với tổng diện tích 245 ha. Mặc dù đây là hành vi sử dụng đất sai mục đích nhưng địa phương khó xử lý dứt điểm. Trước mắt, UBND thị trấn đã họp dân, thông báo chủ trương sử dụng đất, đồng thời yêu cầu dân ký cam kết sau chu kỳ khai thác không tái trồng. Trường hợp tái phạm thì sẽ căn cứ nội dung bản cam kết để xử lý”. Còn ông Đỗ Văn Định, Chủ tịch UBND xã Bình Nghi (Tây Sơn), thì phân bua: “UBND xã nhiều lần tuyên truyền, vận động, nhưng đại bộ phận bà con không chấp hành. Xã cũng không thể cưỡng chế, nhổ bỏ số keo dân đã trồng”.

Việc tự ý trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp đã rõ là hành vi sử dụng đất sai mục đích, nhưng cơ sở pháp lý để giải quyết còn nhiều bất cập. Ông Lê Bá Thành, Bí thư Huyện ủy Vân Canh, chỉ rõ: “Luật Đất đai năm 2013 và Nghị định 102/NĐ-CP ngày 10.11.2014 của Chính phủ không quy định cụ thể việc xử phạt trường hợp trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp. Vì vậy, UBND các xã, thị trấn lúng túng trong công tác xử lý là điều khó tránh khỏi”.

Địa phương than khó, song ở góc độ chuyên môn, ông Nguyễn Tấn Phát, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho rằng: Bên cạnh quy định, chế tài xử lý thiếu chặt chẽ thì một số huyện chưa có hướng dẫn cụ thể các xã, thị trấn xây dựng những mô hình chuyển đổi cây trồng phù hợp; gắn với chuyển giao tiến bộ KHKT về giống, kỹ thuật canh tác để nâng cao năng suất, hiệu quả cây nông nghiệp. Trong khi đó, cây keo lai, bạch đàn vốn dễ trồng, chi phí đầu tư thấp. Tâm lý “ăn xổi” đã khiến nhiều người dân bất chấp để trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp.

Theo ông Lê Văn Tùng, Giám đốc Sở TN&MT, thì việc xử lý tình trạng trên chưa kịp thời, dứt điểm do vướng các quy định, chế tài còn chung chung, chưa cụ thể, rõ ràng. Việc này gây ra nhiều hệ lụy xấu, ảnh hưởng đến công tác quy hoạch sử dụng đất nói chung, đất nông nghiệp nói riêng.

VĂN LỰC - TRỌNG LỢI - HỒNG PHÚC