Trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp: Phát sinh nhiều hệ lụy - Bài 2: Hệ lụy nhãn tiền

Những năm gần đây, người dân trong tỉnh phát triển mạnh nghề trồng rừng, đời sống khá hơn. Nhưng điều đáng nói là nhiều người đã “xé rào”, trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp. Việc làm này vừa sai mục đích sử dụng đất, vừa để lại nhiều hệ lụy.

Bài 2: Hệ lụy nhãn tiền

Trong khi việc ngăn chặn gặp nhiều khó khăn, việc xử lý gần như “đóng băng” về mặt pháp lý, thì hệ lụy từ việc tăng “nóng” diện tích cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp đã là nhãn tiền.

Nhiều diện tích dừa bị cây keo trồng xen kẽ “áp đảo” nên không thể ra trái.

Nước suy kiệt, đất thoái hóa

TS Lại Đình Hòe, Phó Viện trưởng Viện KHKT nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ, phân tích: Keo lai, bạch đàn là những loại cây có tốc độ lớn, sinh khối nhanh (chu kỳ khai thác từ 5 - 7 năm). Với đặc tính này, khả năng hút chất dinh dưỡng rất cao. Dinh dưỡng để nuôi cây thì hòa tan trong nước. Do vậy, việc trồng đại trà cây keo lai, bạch đàn ở một vùng đất nào đó sẽ ảnh hưởng tới nguồn nước hoặc dòng chảy.

Thực tế cho thấy, nhiều vùng đất sản xuất cây nông nghiệp nhưng người dân tự chuyển đổi sang trồng cây keo, bạch đàn trong thời gian dài đều có biểu hiện khô cằn, nghèo chất dinh dưỡng. Chẳng hạn, ở giữa một cánh đồng lúa tại thôn Hiển Đông, xã Canh Hiển (Vân Canh) có 2 đám keo, bạch đàn rất xanh tốt, trong khi đó, các đám lúa xung quanh lại còi cọc. Ông Trần Văn Thanh, một nông dân có ruộng lúa gần đám keo, than vãn: “Hai đám keo, bạch đàn này được trồng cách đây hơn 3 năm và khi cây lớn, việc canh tác lúa ngày càng không hiệu quả. Năng suất lúa bị giảm là do tán lá keo, bạch đàn che khuất, làm mất khả năng quang hợp của cây lúa. Đó là chưa kể, lá cây bạch đàn rụng xuống chỗ nào thì đất chỗ đó gần như cằn cỗi”.

Không chỉ làm thoái hóa đất, việc trồng cây keo, bạch đàn tràn lan như hiện nay còn đe dọa đến mạch nước ngầm. Giữa đỉnh điểm mùa nắng nóng năm nay, những giếng nước khô kiệt, trơ đáy nằm cạnh những rẫy keo lai, bạch đàn là điều không hiếm. Chỉ tay về giếng nước sau vườn nằm cạnh những đám keo, ông Trần Xuân Thương, ở xã Mỹ Phong (Phù Mỹ), kêu ca: “Trước kia, mạch nước ngầm ở đây khá ổn. Giếng có nước quanh năm. Vào mùa nắng hạn kéo dài, nước có giảm nhưng vẫn đủ sử dụng. Tuy nhiên, 3 - 4 năm nay, cứ đến tháng 6 là nước trong giếng gần như cạn. Hiện tượng này, ngoài tình trạng khô hạn kéo dài, còn có tác động của việc trồng cây keo ồ ạt trên đất nông nghiệp, đất vườn”.

Ông Nguyễn Tấn Phát, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở NN&PTNT), khẳng định: Việc trồng keo lai, bạch đàn trên đất nông nghiệp khiến nguồn nước ngầm bị khô cạn, do rễ 2 loại cây này hút lượng nước ngầm khá nhiều. Ngoài ra, việc này còn dẫn đến hiện tượng đất mất chất dinh dưỡng, khô cằn, bạc màu, ảnh hưởng đến canh tác cây nông nghiệp sau này. Đối với cây bạch đàn, lá có chứa chất dầu, khi rơi xuống đất sẽ thẩm thấu vào trong, gây hiện tượng xơ hóa đất, bạc màu. Còn gốc, rễ bạch đàn bám sâu vào đất, khi cải tạo đất để trồng cây nông nghiệp sẽ tốn nhiều công sức, tiền bạc.

Một con đường đất tự mở, đấu nối vào tỉnh lộ 631 - đoạn thuộc địa bàn huyện Hoài Ân - để vận chuyển gỗ keo.

… và nhiều hệ lụy khác

ThS Lê Quang Tình, Phó Trưởng phòng Khuyến nông - Trung tâm khuyến nông tỉnh (Sở NN&PTNT), quan ngại: Tình trạng tự “quy hoạch”, trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp sẽ ảnh hưởng đến quy hoạch phát triển trồng trọt của tỉnh đến năm 2020, định hướng đến năm 2030; phá vỡ quy hoạch đất sản xuất nông nghiệp tại nhiều địa phương. Mặt khác, nhiều diện tích đất nông nghiệp nằm ở vùng có điều kiện thuận lợi để quy hoạch đất ở, khu dân cư, nếu bị người dân biến thành “rừng”, rồi xây dựng lán trại, hàng rào bao quanh kiên cố để chiếm dụng đất thì khi chính quyền địa phương tiến hành xử lý, cưỡng chế tháo dỡ sẽ tốn thời gian và ảnh hưởng không nhỏ đến ANTT.

Mặt khác, trên cùng một khu vực sản xuất, phần đất trồng cây lâm nghiệp nằm xen kẽ với đất trồng lúa và cây hoa màu khác sẽ dễ nảy sinh xung đột giữa những người cùng canh tác, bởi ảnh hưởng tiêu cực của cây keo, bạch đàn đối với cây nông nghiệp, như đã phân tích ở trên. Bà Lê Hiếu Nam, Chủ tịch UBND thị trấn Vân Canh (huyện Vân Canh), dẫn chứng: “Năm 2017 và 2018, UBND thị trấn Vân Canh tiến hành hòa giải không ít vụ việc xung đột lợi ích giữa người trồng mì với các hộ trồng cây keo, bạch đàn. Địa phương rất “đau đầu” bởi cả 2 bên đều có lý lẽ riêng. Trong khi đó, chế tài xử lý các trường hợp trồng cây lâm nghiệp trên đất nông nghiệp chưa cụ thể, rõ ràng”.

Ngoài những hệ lụy kể trên, tình trạng trồng cây lâm nghiệp tự phát trên đất nông nghiệp còn là khởi đầu của nguyên nhân gây hư hỏng đường giao thông, môi trường. Bởi, trong quá trình khai thác, vận chuyển gỗ rừng trồng, nhiều người ngang nhiên mở lối đi cắt ngang các tuyến đường bê tông liên thôn, kênh mương nội đồng và cả đất sản xuất nông nghiệp. Như dọc tỉnh lộ 631 qua địa bàn huyện Phù Mỹ, Hoài Ân, không khó để thấy những con đường vận chuyển gỗ keo, bạch đàn tự phát. Hành vi này gây xung đột giao thông, thay đổi dòng chảy, tăng nguy cơ sạt lở, xói mòn đất…

Đó là chưa kể trường hợp giá keo nguyên liệu xuống thấp, khó tiêu thụ thì nông dân sẽ là người chịu thiệt thòi đầu tiên. Tiếp đó, chính quyền các địa phương và ngành chức năng liên quan cũng không thể đứng ngoài cuộc nếu đặt ra vấn đề “giải cứu” loại cây này.

VĂN LỰC - TRỌNG LỢI - HỒNG PHÚC