Ngày Di sản văn hóa Việt Nam: 68 năm nhìn lại
Ngày 2.9.1945 tại quảng trường Ba Đình Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt nam Dân chủ Cộng hòa, và chỉ 2 tháng sau, ngày 23.11 khi Nhà nước dân chủ nhân dân còn gặp muôn vàn khó khăn, nhưng Chủ tịch Chính phủ Lâm thời Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 65/SL “Ấn định nhiệm vụ của Đông Phương Bác cổ Học viện” Sắc lệnh đầu tiên của Nhà nước ta về việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc, điều đó để thấy sự quan trọng về việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc quan trọng biết chừng nào.
Sắc lệnh số 65/SL tuy ngắn gọn, súc tích, ra đời đến nay đã 68 năm nhưng phản ánh những tư tưởng, quan điểm rất cơ bản, sâu sắc của Nhà nước ta đối với việc bảo tồn di sản văn hóa. Bác Hồ đã nhìn nhận sự quan trọng của việc bảo tồn di sản văn hóa đối với đất nước. Để hướng cho các cấp chính quyền trong việc bảo vệ di sản văn hóa sắc lệnh quy định: “cấm phá hủy những đình, chùa, đền, miếu hoặc những nơi thờ tự khác, những cung điện, thành quách cùng lăng mộ chưa được bảo tồn. Cấm phá hủy những bi ký, đồ vật, chiếu sắc, văn bằng, giấy má, sách vở có tính cách tôn giáo hay không, nhưng có ích cho lịch sử mà chưa được bảo tồn” (điều 4) .
Nhìn lại 68 năm kể từ khi Sắc lệnh ra đời, ngành di sản đã đạt được những thành tựu đáng kể, riêng tỉnh Bình Định, vùng đất có bề dày về truyền thống văn hóa, đã từ rất sớm ngành Văn hóa và Thông tin nay là ngành Văn hóa Thể thao và Du lịch đã tiến hành kiểm kê biên soạn hồ sơ tư liệu ban đầu cho từng loại hình di tích, đến nay đã có 107di tích được công nhận là di tích lịch sử văn hóa, trong đó có 35 di tích cấp quốc gia bà 72 di tích cấp tỉnh, thành phố. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành làm lễ trao trao quyết định và bằng công nhận di tích cho các địa phương. Công tác trùng tu tôn tạo đã đạt được những kết quả nhất định, đáng chú ý là hệ thống di tích tháp Chăm và sau đến là các di tích thuộc thời kỳ cận, hiện đại cũng được chú trọng, đáng chú ý là Di tích Thành Hoàng Đế - Kinh đô nhà Tây Sơn cũng là nơi phát tích của cuộc khởi nghĩa nông dân trong thế kỷ XVIII.
Về đội ngũ, ngành Bảo tàng đã có tuổi đời trên 30 năm, từ đội ngũ thiếu và yếu về chuyên môn nghiệp vụ, đến nay ngành Di sản đã có một đội ngũ hùng hậu có trình độ chuyên môn cao về khoa học, có thể đảm trách và độc lập trong công tác nghiên cứu về các giai đoạn lịch sử văn hóa của tỉnh.
Bảo tàng Bình Định, Bảo tàng Quang Trung đã trở thành bảo tàng Loại II trong hệ thống bảo tàng cả nước. Bảo tàng tổng hợp, trong số hiện vật trong kho và hệ thống trưng bày hiện vật, có những bộ sưu tập hiện vật quý như sưu tập hiện vật điêu khắc Mỹ thuật Chăm, gốm Chăm là 3946, Trống đồng Đông Sơn 17, Súng Thần Công 14 và nhiều loại hình hiện vật văn hóa khác. Không chỉ những bộ sưu tập, BìnhĐịnh còn có những bảo vật mang tầm quốc gia và thế giới, hiện vật Bảo tàng Bình Định đã được đưa đi trưng bày giới thiệu với các nước Châu âu. Năm 2014 sẽ trưng bày giới thiệu “Báu vật khảo cổ học Việt Nam” tại Cộng hòa Liên bang Đức, công việc đang được xúc tiến.
Hệ thống trưng bày bảo tàng được đổi mới từ hình thức đến trong ánh sáng, hoạt động ngày càng đa dạng không chỉ phục vụ tại chỗ, bảo tàng thường xuyên trưng bày lưu động và phối hợp với các bảo tàng trung ương và địa phương giới thiệu quảng bá di sản văn hóa Bình Định đến với nhiều đối tượng công chúng trong và ngoài tỉnh. Trong quan hệ, nhiều tổ chức và cá nhân các nhà nghiên cứu trong nước và nước ngoài đến làm việc,hợp tác nghiên cứu như Nhật Bản, Bỉ, Pháp, Úc, Trung Quốc, và Hàn Quốc. Nhờ có mối quan hệ như thế mà di sản văn hóa Bình Định được nhiều giới quan tâm.
Nghị quyết trung ương V khóa VIII đã nêu rõ: “ xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” do vậy, ngày 23 tháng 11 là “Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam” không chỉ là ngày của những người làm công tác di sản mà sẽ là ngày hội toàn dân bảo vệ di sản văn hóa. Nhìn lại Sắc lệnh 65/SL ngày 23.11 ngày Bác Hồ thay mặt chính phủ lâm thời ban hành việc bảo tồn văn hóa dân tộc, ta vẫn thấy như còn nguyên tính thời sự như cách nay 68 năm ngày di sản được ra đời.
TS.Đinh Bá Hòa