Bến My Lăng-Mưa đưa thương nhớ về làng
Thời thơ ấu của Yến Lan, Bến My Lăng chỉ có đò. Những thập niên cuối thế kỷ XX, bến này được thay bằng những nhịp cầu tre. Giờ thì có cây cầu kiên cố vắt qua một thị trấn Bình Định đã thay thành phường và huyện An Nhơn đã thành thị xã. Một lần, tôi đưa đoàn nhà văn lên thăm Bến My Lăng, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có nói bến sông này nên đặt tảng đá khắc bài thơ Bến My Lăng để du khách được chiêm ngưỡng.
Thiên nhiên và lịch sử đã phú cho Bình Định đẹp một vẻ đẹp an nhiên và bí ẩn như những sợi tơ trời giăng mắc đâu đó, giữa trăng sao, trên sông nước, trong cỏ cây và khắp hồn người. Ở đó, trong vũ điệu khôi nguyên của trời đất và con người, từng sản sinh và nuôi dưỡng những anh hùng, những thi nhân, những con người gian lao và kiêu hãnh dưới sình lầy như những củ sen để đội lên không gian những vần thơ được dệt bằng hương thơm và ánh sáng. Mượn cách nói của thi sĩ Tây Ban Nha Federico Garcia Lorca "Nếu có ngày, nhờ trời, tôi được vinh quang, thì vinh quang ấy phân nửa là thuộc về Granada, nơi đã tạc nặn lên cái tạo vật tôi: thi sĩ bẩm sinh không thể cải hồi", ta có thể nói về Yến Lan với cái bến sông trăng Bình Định như vậy.
Xuất hiện và định danh từ phong trào Thơ Mới, Bến My Lăng đã hòa quyện với tên tuổi Yến Lan như một định mệnh. Đã hơn một lần Yến Lan giải thích rằng nó bắt nguồn từ một bến đò thật, bến Trường Thi, cách chùa Ông, nơi ông ở khoảng mấy dặm đường. Mỗi lần qua bến sông này, nhìn doi cát cong cong tựa bờ mi thiếu nữ, lòng khách văn chương không thể không thao thiết cùng những dòng thơ xa xăm: Bến My Lăng nằm không thuyền đợi khách – Rượu hết rồi ông lái chẳng buông câu – Trăng thì đầy rơi vàng trên mặt sách – Ông lái buồn để gió lén mơn râu….
Ờ nhỉ, dù thế kỷ hay thiên niên kỷ cũng đã qua hai, và tôi tin còn khoảng thời gian mênh mang sau nữa, du khách đặt chân về thành Bình Định sẽ không thôi tìm kiếm về một ký ức ảo huyền của Bến My Lăng, của ông lái buồn mang sắc màu diệu vợi của ngàn trùng thắc thỏm với nhân gian bằng một tàn trăng ơ hờ trên sông nước. Một chút hoang vắng, một chút lạnh lẽo, một chút cô quạnh, một chút run rẩy, chỉ thế thôi. Nhưng không chỉ thế thôi, nhà thơ Yến Lan đã cầm nắm hư vô mà khắc tâm điểm nhãn, với bắt khoảnh khắc gieo vào nghìn trùng, lặn lội giữa trăng sao mà khai sinh trên thi đàn cả khúc sông thuyền bến trong mối tơ duyên huyền diệu của tĩnh mịch và ngân vang, của trong ngần và sâu thẳm, của thực và mộng.
Xung quanh sương khói bến My Lăng là ngui ngút khung trời thương nhớ của Yến Lan: "Mưa đưa thương nhớ về làng- Mưa làm xa những dặm đàng, bến sông- Chiều nay mở cửa ra trông- Thấy làng đâu, chỉ thấy lòng mà thôi...". Cái bến sông đẹp đến não lòng này là nơi xưa kia người cha của Yến Lan đã lần theo tiếng hát để đến với mẹ ông, một thôn nữ quay xa dệt lụa thường gửi hồn cùng những khúc dân ca say đắm. Mối tơ duyên đẫm đầy thi vị ấy đã sản sinh ra một người con, thi sĩ ngay thuở mới vừa lọt lòng: Quê ngoại bên kia bãi cát vàng – Mẹ tôi về lỡ chuyến đò ngang – Cơn đau trở dạ không giường chiếu – Tôi lọt lòng ra giữa bãi trăng – Vẫn đôi bầu ấy sữa căng đầy – Nuôi lớn hồn nhiên cả một bầy – Sao đến lượt tôi thành trái chứng – Ngọt ngào thoắt đã đổi chua cay".
Tuổi thơ Yến Lan có nhiều cay đắng. Đêm mẹ ông vừa mất, Yến Lan của tuổi lên chín đi cùng người láng giềng đưa tin về quê ngoại. Đến đoạn đường qua Gò Tập là nơi người ta đồn đại rất nhiều về chuyện ma đưa võng, Yến Lan quýnh chân. Người láng giềng cất tiếng gọi đò. Ông cậu của Yến Lan nằm ngủ trong thuyền, giật mình chống đò hớt hải sang. Hồi những năm bát tuần, Yến Lan vẫn thường nhắc lại ấn tượng về tiếng gọi đò não ruột trong đêm trăng sương lạnh lẽo ấy ám ảnh ông đến suốt đời. Bài thơ Bến My Lăng của ông ra đời trong lúc xuất thần, có cả sự hô hấp tinh thần của ấn tượng tiếng gọi đò thuở bé- Yến Lan rấn lệ hồi tưởng.
Bóng dáng một thời là những con đường nhễ nhại dưới trăng, lầu Cửa Đông nơi ông và Chế Lan Viên thường trèo lên và gọi là Lầu Tư Tưởng, mái chùa cổ và nếp nhà tranh đón những bạn thơ Quách Tấn, Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Hoàng Diệp, Quỳnh Dao… "Đây là chốn nương mây và cậy nguyệt – Đàng chờ xe sông nước ước mong thuyền – Tịch dương liễu không biết mình đương biếc – Tương tư trời tương tư nhạc triền miên", vâng, ký ức thị trấn Bình Định với thành cổ rêu phong, vó ngựa rời rạc, tiếng trống thu không, những trái thị vàng, bát canh khế ân tình và tầng tầng di chỉ văn hóa lịch sử... là chất liệu và hồn cốt tạo dựng nghiệp thơ Yến Lan .
Người "thi sĩ bẩm sinh không thể cải hồi" Yến Lan đã sống thực thụ bằng thân phận thơ ca từ tiếng khóc chào đời cho đến hơi thở cuối cùng. Ông đau đớn vật vã và lặng lẽ khiêm cung trình diện với thế giới này bằng tư cách một nhà thơ, từ cái bến sông heo hút đầy cảm khái của đất trời Bình Định. Rồi ông lên đường qua năm châu chín quận, từ tóc xanh đến tóc trắng, từ giữa thế kỷ đến lưng chừng thế kỷ. Cuối đời, ông neo lại với bến sông phố huyện quê nhà. Nhưng dù đi đâu về đâu, với Yến Lan, trăng sao trong tim và thuyền bến trên trời. Chính ông đã nối Bến My Lăng với thế giới và cũng chính bến My Lăng đã nối ông với thế giới.
Nguyễn Thanh Mừng
Nội dung Nhà thơ Yến Lan đã yêu quê hương mình như vậy mà quê hương đối với ông không xứng với công ông đóng góp. Bến My Lăng của ông đã làm rạng danh cho Bình Định. Nếu ông Nguyễn Khoa Điềm đề nghị đặt tảng đá, mà tảng đá để làm gì kia chứ, tốt hơn hãy lấy tên ông đặt cho con đường nào đẹp nhất thị xã ấy mới xứng tầm của ông.
Ông Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Trưởng ban Tư tưởng- Văn hóa Trung ương, nguyên Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin- ngành chức năng quản lý về văn hóa thể thao du lịch. Khi thăm Bến My Lăng, ông đề nghị như vậy là có lòng với Bình Định và nhà thơ Yến Lan.
Nguyễn Khoa Điềm biết gì về du lịch mà bày chúng ta đặt tảng đá? Du khách nào tới xem? Đúng là mấy cha nội tự vẽ bùa đeo