“Vân vân và mây mây”

Chữ vân với nghĩa “mây” trong tiếng Hán thuộc bộ vũ (chỉ mưa gió thời tiết nói chung). Trong tiếng Việt hiện nay, hình vị vân này ít xuất hiện. Tuy nhiên, ta có thể bắt gặp nó khá nhiều trong các điển cố, từ cũ, chẳng hạn: Thanh vân (mây xanh), vân trình (đường mây) được dùng để chỉ “đường công danh”; bạch vân (mây trắng) chỉ “nỗi nhớ quê nhà”; vân du (đi đây đó như đám mây trôi), cô vân (chòm mây lẻ), phù vân (mây trôi nổi)…

Trong các địa danh Hán Việt ở nước ta hiện nay, yếu tố vân cũng xuất hiện khá nhiều, chẳng hạn: Hải Vân (mây biển) ở Đà Nẵng, Vân Phong (đỉnh mây) ở Khánh Hòa, chùa Khánh Vân (mây mừng) ở Lâm Đồng... Ở Bình Định có địa danh Long Vân ở ngoại thành Quy Nhơn. Hẳn nhiều người nghĩ rằng long vân ở đây nghĩa là “rồng mây” như ta thường gặp (long vân hội [hội rồng mây gặp nhau, chỉ thời cơ tốt]; vân tùng long, phong tùng hổ [mây theo rồng, gió theo hổ, chỉ những vật cùng chí hướng thường cảm ứng mà tìm đến nhau]).

Tuy nhiên, tra lại Quốc triều hương khoa lục (bộ sách ghi chép về các khoa thi hương dưới triều Nguyễn), chúng tôi nhận thấy Long Vân xuất hiện hai lần. Trong đó, chữ long thuộc bộ phụ, có nghĩa gốc là “ùn lên, nhô lên, đầy tụ lại” và nghĩa chuyển “long trọng, lớn lao, hưng thịnh”. Như vậy, long vân có thể hiểu là “mây ùn lên”. Những nơi được gọi là long vân có lẽ do ở đó gần núi, thường xuyên có khói núi ùn lên (trông như mây) nên người ta đặt tên theo đặc điểm của nó. Xét kỹ thì thấy địa danh Long Vân ở ngoại thành Quy Nhơn đúng là có những hình trạng như thế, mới thấy người xưa, khi đặt tên đều có ý, không hề vô cớ, tùy tiện.

Vì vân có nghĩa “mây” nên mới có lối nói “vân vân và mây mây” như ta hay gặp trong thời gian gần đây trên mạng xã hội. Tuy nhiên, đây chỉ là lối nói đùa dựa trên hiện tượng đồng âm mà thôi. Vì vân trong vân vân không phải là “mây”. Vân vân (với ký hiệu v…v...) trong tiếng Việt là một từ vay mượn, bắt nguồn từ hai chữ vân vân trong tiếng Hán. Trong đó, vân thuộc bộ nhị, nghĩa “như thế”. Vân vân có thể hiểu là “như thế như thế”, chỉ sự việc/vật còn nhiều nhưng không liệt kê ra thêm nữa.

Th.S PHẠM TUẤN VŨ