Từ một bộ sưu tập cồng chiêng Bana

Tại Bảo tàng Quang Trung (làng Kiên Mỹ, thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn), bộ sưu tập cồng chiêng Bana tạo được ấn tượng rất mạnh với du khách. Cồng chiêng là hồn cốt văn hóa của nhiều dân tộc thiểu số, trong đó có người Bana. Đến Bảo tàng, ngắm những hiện vật Bana ở đây, du khách sẽ cảm nhận được tình cảm giữa 2 dân tộc Kinh - Bana rất sâu nặng. Sẽ khó hiểu vì sao các thủ lĩnh Tây Sơn lại làm được cuộc kết nối đậm đà đến nhường ấy. Nhưng khi biết rằng, có một cô gái Bana đã trở thành vợ Hoàng đế Thái Đức Nguyễn Nhạc, chung lưng đấu cật, hết lòng cùng ông gầy dựng đại nghiệp, khi ấy du khách sẽ tự mình lý giải đến tường tận căn nguyên.

Bộ sưu tập cồng chiêng Bana tại Bảo tàng Quang Trung.

Giai đoạn trước ngày phất cờ khởi nghĩa, Nguyễn Nhạc là một nhân vật có uy tín lớn, kết thân và chiếm được lòng tin của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Nhờ sự khéo léo, thân thiện và đặc biệt giỏi thuyết phục, anh em Nguyễn Nhạc được đồng bào Tây Nguyên yêu quý, tin cậy. Đặc biệt, một tù trưởng đã gả cô con gái xinh đẹp, giỏi giang cho Nguyễn Nhạc - đó là bà Ya Đố. Không chỉ đưa chồng và các em chồng kết giao với các tù trưởng ở Tây Nguyên, chiêu mộ quân lính, thuộc các dân tộc Tây Nguyên, bà Ya Đố còn tổ chức lao động vỡ đất khai hoang để trồng khoai, bắp, mía, cam, mít… làm lương thực nuôi quân trong thời gian hoạt động ở địa bàn Tây Sơn thượng đạo. Với đóng góp to lớn đó, Ya Đố được tôn vinh là Cô Hầu đốc tướng. Khi khởi nghĩa thắng lợi, Nguyễn Nhạc lên ngôi hoàng đế đã phong bà làm thứ phi. Tuy nhiên bà không quen với cuộc sống hoàng cung nên xin trở về quê hương. Khi nhà Tây Sơn suy tàn, Nguyễn Nhạc không còn, bà và đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên đã cưu mang nhiều thành viên của gia tộc họ Nguyễn Tây Sơn, tránh được sự trả thù của nhà Nguyễn. Tình thâm gắn kết ấy đến giờ còn in dấu trong văn hóa dân gian với câu: “Cánh đồng cô Hầu/ Đàn trâu ông Nhạc/ Ngựa lạc vang lừng/ Voi dừng tượng Đẫm”. Khi nghe các nghệ nhân ở Bảo tàng Quang Trung khởi lên một hồi chiêng trầm hùng, chuyện xưa dường như sẽ ghi sâu hơn trong tâm khảm mỗi chúng ta.  

ÐỖ THẢO