Nên thống nhất viết “Quy Nhơn”
Câu chuyện Qui Nhơn hay Quy Nhơn đã được nói quá nhiều trong những ngày qua. Ở đây, chúng tôi chỉ muốn nêu lên một số suy nghĩ cá nhân về việc nên viết Quy Nhơn thay vì Qui Nhơn.
Trước hết, về phương diện ngữ âm tiếng Việt, cả qui lẫn quy đều đọc là “quy”, không có chuyện qui sẽ đọc thành “cui”. Qui/ quy khác hoàn toàn với thui/ thuy.
Về phương diện nghĩa, hoàn toàn không có chuyện qui là “con rùa” còn quy mới là “tụ về”. Cho nên, không thể có chuyện phải viết “Quy Nhơn” (điều nhân tụ về), còn viết “Qui Nhơn” là xem thành phố này như… “con rùa”! “Con rùa” và “tụ về” trong tiếng Hán là hai từ đồng âm (khác tự dạng). Âm Hán Việt đều đọc là “quy” và viết bằng chữ Quốc ngữ thì “qui” hay “quy” cho cả hai đều được.
Chúng tôi tán đồng với ý kiến của PGS.TS Hoàng Dũng (Trường ĐH Sư phạm TP Hồ Chí Minh) cho rằng “viết quy hay qui chỉ là chuyện chữ viết, chứ không thành vấn đề về ngữ âm” và việc “tỉnh Bình Định đề nghị viết Quy Nhơn thay Qui Nhơn, thì không phải là chuyện ngôn ngữ học, mà là chuyện hành chính”.
Trong lịch sử, từng có nhiều thời kỳ, bên cạnh Quy Nhơn, người ta viết Qui Nhơn, thậm chí viết Qui-Nhơn, Qui-nhơn, Qui-nhon, Qui Nhon, Quinhon… Nếu bảo viết Qui Nhơn là tôn trọng lịch sử, tôn trọng địa danh thì ai sẽ tôn trọng các cách viết còn lại, trong khi hầu hết chúng đều có lịch sử, danh phận đàng hoàng. Qui/ Quy trong tên người thì ta phải tôn trọng vì đó là tài sản riêng của họ (nhiều tên nghệ sĩ viết không theo chính tả như Hồ Dzếnh, Dzũ Kha người ta vẫn phải tôn trọng đó thôi). Nhưng Qui/ Quy trong địa danh thì lại là vấn đề khác.
Địa danh hành chính là do nhà nước đặt ra (hoặc dựa theo tên gọi dân gian), công nhận và có giá trị pháp lý. Ở từng thời kỳ lịch sử, dưới mỗi chính quyền, nhiều địa danh đã thay đổi tên gọi, cách viết. Với địa danh, nhà nước hoàn toàn có quyền quyết định viết như thế nào. Do đó, giả sử văn bản đề nghị Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh Qui Nhơn thành Quy Nhơn của UBND tỉnh Bình Định được chấp thuận thì đó cũng là điều hết sức bình thường.
Th.S PHẠM TUẤN VŨ