Rau dớn miền cao
Rau dớn là nguồn thực phẩm dồi dào mà thiên nhiên hào phóng tặng riêng cho người miền ngược. Người dưới xuôi lên, một lần ăn qua, thể nào khi về cũng kiếm vài bó rau chia sẻ món ngon với gia đình, bạn bè. Các nhà hàng ở phố tìm cách đưa rau dớn vào thực đơn. Cứ thế, hương vị rau dớn giờ đã vươn khỏi núi rừng.
1.
Đồng bào miền núi gần như được ăn rau dớn quanh năm. Nhưng ngọt ngon nhất là từ mùa mưa vắt sang xuân. Cứ như người bạn thân thuộc, cách không xa những mái nhà sàn, rau dớn thật dễ tìm, dễ hái. Rau mọc rải rác, xen kẽ với các loài cây cỏ khác dọc ven bờ sông, suối, quanh vách đá.
Rau có ở quanh mình nên người miền núi ăn đâu hái đó. Tìm ở những bụi dớn có vài chiếc vòi dài, lá đang còn xoắn chưa kịp bung, chính đấy, ngắt ngang đọt non tầm gang tay! Cứ thế, đến khi đủ dùng cho món luộc hay canh, xào, bóp gỏi.
Một buổi trưa nắng dịu, tôi theo bà Đinh Thị Thanh (ở thôn 5, xã An Vinh, huyện An Lão) ra con suối Nước Đinh gần nhà hái rau dớn. Vo gạo, cắm nồi cơm điện xong, bà mang gùi thong thả ra suối tìm rau. “Mới qua đợt lũ, dớn bị trốc gốc, trôi đi nhiều, 1-2 tháng nữa, đất, rừng lại cho rau dớn mọc lên tua tủa, xanh um thôi”, bà Thanh vừa đi vừa nói.
Đi bộ chừng 5 phút, con suối Nước Đinh hiện ra trước mắt chúng tôi, nước mát rượi, trong veo. Lẫn trong vạt cây hai bên bờ, những vòi dớn non vươn thẳng, lá xoắn lại xa trông như những chú sâu rau lười biếng cuộn mình. Sát mặt đất, những ngọn dớn mới lú, đọt chừng nửa gang tay, non nhoẻo, giòn rụm, đầy nhựa. Dọc theo bờ suối, chỉ khoảng hai trăm bước chân, 10-15 phút bà Thanh đã có đủ lượng rau dùng cho cả nhà 6 người ăn.
2.
Lùng sục mãi, cuối cùng tôi cũng tìm ra được một địa chỉ ăn uống (có lẽ là duy nhất) ở Quy Nhơn có các món từ rau dớn: nhà hàng cơm niêu Hội An - Quy Nhơn (đường Nguyễn Tất Thành nối dài). Anh Võ Vinh Ca, chủ nhà hàng cho biết, các món rau rừng, rau tự nhiên là thực đơn “độc” và chủ lực của nhà hàng. “Riêng rau dớn, mỗi ngày nhà hàng tiêu thụ khoảng trên dưới 10kg. Người nhà có xe chạy tuyến An Lão - Quy Nhơn mỗi ngày nên nhà hàng có nguồn rau khá ổn định”, anh Ca cho biết.
Về cách chế biến, rau dớn đi vào nhà hàng cũng tương tự như cách chế biến của đồng bào: rau dớn luộc, rau dớn xào tỏi và xào với thịt bò, thịt nai. Nhưng ngon không gì bằng rau dớn đem trụng sơ, bóp gỏi với cá niên nướng. Người H’rê gọi cá niên - rau dớn là “cặp uyên ương”! Cá niên mỗi ngày mỗi hiếm, ngày nay đồng bào còn “phăng” thêm món rau dớn bóp gỏi với thịt ba chỉ luộc, bao tử heo luộc…
3.
Rau dớn là món ăn truyền thống, quen thuộc và phổ biến bậc nhất của đồng bào dân tộc thiểu số ở An Lão và Vĩnh Thạnh, đặc biệt là đồng bào H’rê An Lão. Đây là món không thể thiếu khi người H’rê đãi khách quý, cưới hỏi, ma chay, lễ hội… Từ ý nghĩa vật chất, rau dớn thành biểu trưng của văn hóa, hiện hữu trong đời sống tâm linh của đồng bào H’rê An Lão. Rau dớn được miêu tả, khắc họa trong nghệ thuật tạo hình và trang trí. Tôi đã thấy hình ảnh đọt rau dớn cong cong, mềm mại đầy duyên dáng tại cầu thang bắc lên nhà, cửa ra vào, mái nhà sàn, nhà mồ, cột đâm trâu, cây nêu ngày hội… trong khắp các thôn, làng Bana, H’rê ở Vĩnh Thạnh, An Lão.
SAO LY