Nghệ nhân Lệ Hoa: Trọn đời, trọn lòng với nghệ thuật truyền thống
Với 53 tuổi đời nhưng nghệ nhân Trần Thị Quý (nghệ danh Lệ Hoa), ở khu vực Phò An, phường Nhơn Hưng, TX An Nhơn đã có tròn 40 năm gắn bó với nghệ thuật tuồng, bài chòi. Bà đã dành trọn đam mê và “cháy” hết mình trên sân khấu nghệ thuật truyền thống.
Mê tuồng từ thuở ấu thơ
Từ nhỏ Lệ Hoa đã thường theo mẹ đi xem hát tuồng. Cứ như vậy những làn điệu ngấm dần vào người, chị lại hay nghêu ngao hát những lúc phụ mẹ hái rau, nấu cơm. Thấy con có năng khiếu lại mê tuồng, mẹ đưa chị đến gặp nghệ sĩ Hồng Thu (vợ của NSƯT Hoàng Chinh, cả hai vợ chồng này nay đều đã qua đời) để học hát tuồng.
Nghệ nhân Lệ Hoa
Nghệ nhân Lệ Hoa kể: “Năm đó tôi 12 tuổi. Nhà cô Hồng Thu ở Nhơn Hòa nhưng cô ra Nhơn Hưng để đào tạo cho đoàn tuồng đồng ấu Nhơn Hưng. Hằng ngày, buổi sáng tôi đi học, chiều về lại tới Nhơn Hưng học tuồng. Cứ vậy, tôi vừa đi học chữ vừa đi học diễn tuồng”.
Nhờ có tố chất, lại được cố nghệ nhân Hồng Thu tận tâm truyền dạy, chỉ sau một năm theo học Lệ Hoa đã chinh phục khán giả từ vai diễn đầu. Nhớ lại kỷ niệm, nghệ nhân Lệ Hoa xúc động kể tiếp: “Trong một lần diễn vai Tiểu Đồng (vở Lục Vân Tiên) vừa diễn xong, cô Hồng Thu tới gặp tôi với vẻ mặt nghiêm cẩn hỏi: “Hoa, hồi nãy con hát sao con biết không?”. Tôi bật khóc vì cứ nghĩ mình diễn sai. Không ngờ cô nói: “Con hát hay đến mức khán giả thưởng tới 5.000 đồng luôn”. Nghe thế tôi vỡ òa khóc lớn hơn vì vui với vai diễn đầu tiên mà được khán giả thưởng với số tiền lớn như vậy. Sau đó, cô Hồng Thu đã dạy thêm cho tôi một số vai diễn khác, như Kiều Nguyệt Nga trong vở Lục Vân Tiên; Trưng Trắc trong vở Trưng Nữ Vương…
Sau khi cố nghệ nhân Hồng Thu bị bệnh nặng không thể tiếp tục truyền dạy, Lệ Hoa tìm đến cố nghệ nhân Đào Đạo (Nhơn Hưng), Năm Kính (Nhơn Phong), TX An Nhơn để tiếp tục học tuồng. Vừa học, vừa theo đoàn tuồng đồng ấu Thanh Giang của cố nghệ nhân Năm Kính lưu diễn khắp nơi, khả năng biểu diễn của nghệ nhân Lệ Hoa mau chóng được nâng cao. Đến năm 17 tuổi, gia đình gặp khó vì bị sập nhà sau trận bão lớn, nghệ nhân Lệ Hoa không thể tiếp tục theo học lên cấp THPT, bà đi theo các đoàn tuồng lưu diễn, vừa thỏa niềm đam mê tuồng, vừa để kiếm thu nhập phụ giúp gia đình.
Tâm huyết với nghệ thuật truyền thống
Được nhiều bậc tiền bối chỉ dạy tuồng, nghệ nhân Lệ Hoa dần khẳng định tên tuổi của mình trên sân khấu tuồng không chuyên. Cũng chính niềm đam mê nghệ thuật truyền thống đã se duyên cho bà gặp và nên nghĩa phu thê với nghệ nhân ưu tú Nguyễn Minh Toàn (nghệ danh Minh Lưỡng). Nở nụ cười hạnh phúc, nghệ nhân Lệ Hoa chia sẻ: “Năm 21 tuổi, tôi thành vợ ổng (nghệ nhân Minh Lưỡng - PV) về rồi theo ổng đi hát bài chòi - do cha mẹ chồng có gánh hát bài chòi - nên mình thành nghệ cũng nhanh. Theo gánh của ba mẹ nhưng vợ chồng tôi vẫn cộng tác với nhiều đoàn tuồng khác”.
Nghệ nhân Lệ Hoa có nhiều biệt tài vào rất nhiều dạng vai diễn từ đào võ đến đào văn để lại ấn tượng mạnh trong lòng khán giả và đạt nhiều giải thưởng, như Ðào Tam Xuân loạn trào (vở Trảm Trịnh Ân) đoạt giải A Liên hoan nghệ thuật tuồng truyền thống không chuyên tỉnh năm 2011; Phàn Lê Huê (vở Ðường Chinh Tây) đoạt giải A Liên hoan tuồng không chuyên tỉnh năm 2003; Lưu Kim Ðính (vở Tam Hạ Nam Ðường) đoạt giải nhì Liên hoan tuồng không chuyên tỉnh năm 2005; đặc biệt, đoạt HCV vai Tiêu Anh Phụng (vở Tiêu Anh Phụng loạn trào) tại Hội diễn sân khấu tuồng không chuyên toàn quốc 2018.
Gần cả đời gắn bó với tuồng, bài chòi, nhưng để thành công như ngày hôm nay, vợ chồng nghệ nhân Lệ Hoa - Minh Lưỡng đã trải qua bao thăng trầm trong nghiệp diễn. Nghệ nhân Minh Lưỡng tâm tình góp chuyện: “Con đường đi theo nghiệp tuồng của vợ chồng tôi vấp ngã không biết bao bận. Có lúc muốn từ bỏ, bởi bao lần dốc sức của để thành lập đoàn tuồng riêng rồi lại gặp nhiều gian truân, nhưng rồi cái nghiệp diễn nó đã ngấm vào máu, vợ chồng ráng gượng dậy sau những lần thất bại. Mãi đến năm 2005, vợ chồng tôi tiếp tục gầy dựng, thành lập đoàn tuồng Nhơn Hưng, ráng gánh vác đoàn hoạt động lưu diễn khắp nơi trong, ngoài tỉnh và hoạt động ổn định cho đến nay”.
Không những thành công trong sự nghiệp diễn xuất tuồng, vợ chồng nghệ nhân Lệ Hoa còn đóng góp tích cực trong hoạt động văn nghệ quần chúng ở địa phương và TX An Nhơn. Nghệ nhân ưu tú Minh Lưỡng hiện đang là chủ nhiệm CLB Bài chòi TX An Nhơn, còn bà Lệ Hoa là thành viên tích cực của CLB đã truyền dạy hô hát bài chòi cho nhiều thế hệ trẻ, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh. Với những cống hiến đó, nghệ nhân Lệ Hoa đã được đề nghị xét tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể lần thứ III - năm 2021.
“Trọn 40 năm gắn bó với nghệ thuật truyền thống, hạnh phúc nhất đối với tôi là cùng chồng chia sẻ, nỗ lực gắn bó với tuồng, bài chòi. Tâm huyết của vợ chồng tôi là được truyền dạy thế hệ trẻ để nối nghiệp và vợ chồng tôi rất mãn nguyện khi hai con gái là Kiều My và Khánh Thi đều theo nghiệp tuồng”, nghệ nhân Lệ Hoa bộc bạch.
ĐOÀN NGỌC NHUẬN