Nghệ sĩ ưu tú Tuyết Mai:

“Nữ tướng” tuồng tài hoa

Những ai quan tâm đến nghệ thuật tuồng và đã từng có dịp hỏi chuyện nghề hoặc xem NSƯT Tuyết Mai biểu diễn, đều có ấn tượng sâu sắc về chị. Bởi trên sân khấu, cách diễn của chị thật cuốn hút, còn trong công việc sự am hiểu, sắc sảo trong phân tích lý luận sân khấu tuồng ở người nghệ sĩ này cũng hiếm ai bằng.  

NSƯT Tuyết Mai (bên phải) vai Đổng Mẫu trong tuồng “Sơn Hậu”.

Đa tài

So với đồng nghiệp, NSƯT Tuyết Mai sở hữu khả năng nổi trội ít ai có được. Đó là sự thông minh, hoạt bát, nhanh nhạy tiếp thu ý đồ của đạo diễn và có trí nhớ tốt. Vì thế, thỉnh thoảng chị được đạo diễn tin tưởng giao các vai thay thế đột xuất hoặc cần tập luyện trong thời gian ngắn. Tuyết Mai nhớ lại: “Tại Liên hoan sân khấu tuồng toàn quốc năm 1977, tôi đã được giao vai Trưng Trắc trong tuồng Trưng Trắc đề cờ rất đột xuất. Chiều đưa kịch bản, tối diễn. Vậy mà, tôi đã hát đúng không sai một câu. Sau khi diễn xong, tác giả Tống Phước Phổ đã khen ngợi và thưởng tôi 50.000 đồng. Hồi đó, tôi mới ra trường và chưa được học vai lần nào”.

Đặc biệt, NSƯT Tuyết Mai có sức khỏe dẻo dai để đảm nhận những vai diễn chính, đòi hỏi sức bền cao. Đó là kết quả của sự khổ luyện cả về kỹ thuật biểu diễn và thể lực. Thêm vào đó, chị được “trời thương” cho sức khỏe tốt, ít đau vặt. Chị lại rất có ý thức trách nhiệm với nghề, bản thân luôn cố gắng vượt qua mọi khó khăn trong từng vai diễn. Mặt khác, biết phân bố sức hợp lý, khéo léo trong khi diễn cũng là một “bí quyết” giúp chị thành công trong những vai chính.

Tuyết Mai còn có khả năng nhớ được rất nhiều phục trang dù chưa từng trải qua nghề này. Chị cũng là người duy nhất của Nhà hát tuồng Đào Tấn hiện nay biết nấu phấn hóa trang cho diễn viên. Đây là công việc khó, đòi hỏi sự khéo léo và kỹ càng.

NSƯT Tuyết Mai (bên phải) là diễn viên đa năng. Chị có thể vào vai đào chiến, đào bi hay đào lẳng và cả các vai mụ.

“Con nhà tông”

Sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống theo nghệ thuật tuồng: cha là cố NSND Võ Sỹ Thừa - một trong những cánh chim đầu đàn của ngành tuồng cả nước. Mẹ- NSƯT Bích Hải từng là diễn viên nòng cốt của Đoàn tuồng Liên khu V. Hai cậu ruột- NSND Đinh Quả và NSƯT Đinh Thái Sơn- cũng là những người có tiếng trong nghề tuồng. Hơn nữa, chị còn được cha mẹ nuôi của chồng là cặp danh ca nổi tiếng ở Bình Định NSƯT Hoàng Chinh- Hồng Thu thương yêu, nhiệt tình truyền nghề. Thừa hưởng cái “gen” của “con nhà tông” là điều kiện hết sức thuận lợi để NSƯT Tuyết Mai nuôi dưỡng lòng yêu nghề.

Vợ chồng NSƯT Tuyết Mai - NSND Xuân Hợi cũng là một “cặp đôi hoàn hảo” trên sân khấu và họ đang là những diễn viên trụ cột của Nhà hát tuồng Đào Tấn hiện nay. NSND Xuân Hợi là người giỏi nghề nên khi cần hai người có thể trao đổi kinh nghiệm, kiến thức và bổ sung cho nhau những “miếng diễn” độc đáo.

NSƯT Tuyết Mai đạt đến đỉnh cao phong độ như hiện nay là sự cộng hưởng của nhiều yếu tố: năng khiếu bẩm sinh, “gen” di truyền của người cha, người mẹ tài năng… và sự khổ luyện đáng nể phục. Trong đó, yếu tố gia đình cực kỳ quan trọng. Trừ những vai trong các vở tuồng của Nhà hát dàn dựng còn các vai mẫu chủ yếu chị học từ ba mẹ và cậu ruột (NSND Đinh Quả) như Đào Tam Xuân (tuồng Tam hạ nam đường); Lan Anh (Hộ Sanh Đàn), Đổng Mẫu (Sơn Hậu)…Chị học từ ba cách múa và hát còn học mẹ các bài bản, làn điệu.

Tuy được gia đình truyền nghề khá bài bản và kỹ lưỡng nhưng không vì thế mà NSƯT Tuyết Mai tự hài lòng với những gì mình đang có. Chị vẫn thường bỏ công sức học thêm những “miếng nghề” hay của các thế hệ nghệ sĩ đi trước. Vì thế, chị đã tích lũy được vốn kiến thức về nghề sâu rộng. Đặc biệt là về mặt lý luận và vũ đạo tuồng chắc chắn, sắc sảo. Chị không ngần ngại phân tích, giảng giải, diễn vai mẫu cho học trò hay bạn diễn những gì chưa hiểu. Có vốn nghề vững vàng nhưng NSƯT Tuyết Mai có lối sống chân thành, giải dị, khiêm tốn, ham học hỏi và thường xuyên tham gia nhiều ý kiến hay, sáng tạo góp phần xây dựng Nhà hát tuồng Đào Tấn cũng như sự phát triển nghiệp Tổ ngày càng vững mạnh.

NSƯT Tuyết Mai (người ở giữa) trong tuồng “Tình yêu và khát vọng”.

Trăn trở

NSƯT Tuyết Mai là diễn viên đa năng. Chị có thể vào vai đào chiến, đào bi hay đào lẳng và cả các vai mụ. Nhưng sở trường của chị vẫn là các vai đào chiến và mụ. Chị luôn được công chúng mộ tuồng nồng nhiệt đón nhận và bạn bè, đồng nghiệp gần xa ngưỡng mộ, thán phục. Lần đầu tiên công diễn tuồng Tiêu Anh Phụng loạn trào (vào vai Tiêu Anh Phụng) chị lại bị ốm nhưng vẫn cố gắng diễn. Vai diễn thành công ngoài sức tưởng tượng. Khán giả háo hức ném cả rượu, trà, nước ngọt lên sân khấu. Trẻ em chạy theo hò reo “Tiêu Anh Phụng loạn trào! Tiêu Anh Phụng loạn trào!”. Đó là niềm vui, là phần thưởng xứng đáng cho những đóng góp của chị đối với nghệ thuật tuồng.

NSUT Tuyết Mai được lãnh đạo Nhà hát giao dạy truyền vai cho các lớp diễn viên kế cận. Cách dạy học trò của chị: logic, đúng quy trình (hát - múa - vũ đạo), đi từ dễ đến khó và tùy từng đối tượng mà có cách truyền nghề khác nhau, nên học trò rất dễ tiếp thu. NSƯT Tuyết Mai còn tham gia giảng dạy lớp Trung cấp diễn viên tuồng (khóa 2003- 2005) tại trường Văn hóa nghệ thuật tỉnh. Chị dàn dựng và hướng dẫn nhiều trích đoạn tuồng cho học sinh các trường phổ thông trong chương trình “Sân khấu học đường” của Cục nghệ thuật biểu diễn tổ chức tại Bình Định.

Với vốn kiến thức lý luận sắc bén cộng khả năng nói lưu loát, logic là điểm mạnh để chị luôn được các phóng viên “săn lùng” mỗi khi muốn phỏng vấn về vở diễn hay nhận xét, đánh giá về vai diễn nào đó trong tuồng. NSƯT Tuyết Mai là “kho tư liệu” của Nhà hát tuồng Đào Tấn về lý luận sân khấu lẫn vũ đạo tuồng.

Nhìn vào thực tế đội ngũ diễn viên trẻ hiện tại, NSƯT Tuyết Mai luôn trăn trở: “Sau năm 2015 dòng tuồng chính thống ở Bình Định sẽ thiếu hụt lực lượng kế cận. Đội ngũ diễn viên trẻ hiện tại chưa đủ khả năng đảm nhận những vai chính trong chương trình kịch mục Nhà hát, nhất là các vai đào bởi đặc trưng của nghề tuồng ít nhất phải qua 10 -15 năm đào tạo thực tế mới làm được nghề. Vấn đề cấp bách hàng đầu hiện nay là phải tìm ra phương pháp hợp lý để đào tạo diễn viên trẻ, giữ được vốn nghề quý của cha ông. Tôi khẳng định là có thể truyền nghề được cho các em nhưng quan trọng là cách làm như thế nào. Mặt khác, phòng nghiên cứu nghệ thuật, lãnh đạo Nhà hát nên có kế hoạch quay lại các vai mẫu, các làn điệu mẫu mực và chú ý công tác lý luận để làm tư liệu truyền dạy cho các em sau này”.

THANH TRÀ