KỶ NIỆM 110 NĂM NGÀY SINH ÐẠI TƯỚNG VÕ NGUYÊN GIÁP (1911 - 2021)
Nhớ vị tướng trí dũng song toàn
LTS: Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những vị tướng lừng danh trong lịch sử Việt Nam và thế giới. Được làm phim, được phỏng vấn Đại tướng là một vinh dự lớn đối với người làm báo. Nhà báo Vũ Tùng, người Bình Định, khi là phóng viên của Đài PT-TH Đồng Nai, đã may mắn được tháp tùng Đại tướng trong lần ông đến thăm Đồng Nai cuối năm 2003 để làm phim tài liệu. Nhân kỷ niệm 110 năm ngày sinh Đại tướng Võ Nguyên Giáp (25.8.1911 - 25.8.2021), Báo Bình Định giới thiệu bài viết của nhà báo Vũ Tùng ghi lại những kỷ niệm không thể nào quên với vị tướng giản dị mà vĩ đại.
Con người của lịch sử, anh cả của quân đội
Một ngày tháng 12.2003, tôi nhận được cuộc gọi của Giám đốc Đài PT-TH Đồng Nai, giao nhiệm vụ thực hiện bộ phim tài liệu nhân chuyến Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến thăm Đồng Nai. Tôi vừa mừng vừa lo. Mừng, vì hiểu đây là một “duyên nghiệp”, là vinh dự rất lớn trong đời làm báo, khi một nhà báo tỉnh lẻ mà được tiếp xúc gần, hơn nữa, được làm phim về một con người đã đi vào huyền thoại của lịch sử đất nước ngay từ khi còn đang sống. Lo, vì tôi tự biết kiến thức và kinh nghiệm làm phim của mình còn hạn chế, e khi không hoàn thành nhiệm vụ thì có lỗi không chỉ với sự tín nhiệm của Ban Giám đốc Đài, mà còn cả với người dân. Trong tâm trạng như thế, tôi bước vào đợt làm phim.
Nhà báo Vũ Tùng phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp (năm 2004).
Cùng với anh Lê Minh, người quay phim ăn ý nhất của mình vào cuộc, tôi lại càng thấy khó khăn trùng trùng. Phần vì lý do bảo mật, thường chúng tôi chỉ được Văn phòng Tỉnh ủy báo trước lịch hoạt động của Đại tướng khoảng vài tiếng đồng hồ, có khi chỉ là vài chục phút, nên suốt nửa tháng liền, chúng tôi gác mọi công việc khác lại, lúc nào cũng phải trong tư thế sẵn sàng, chỉ nghe điện thoại reo là ôm máy khẩn trương tập kết đến địa điểm quay. Phần vì vào thời điểm năm 2003, Đại tướng đã 93 tuổi, sức khỏe của ông đã yếu. Tuy Đại tướng vẫn còn rất minh mẫn, nhưng Ban bảo vệ sức khỏe của Đại tướng đã “ra nghị quyết” yêu cầu ông mỗi ngày chỉ làm việc, tiếp khách không đến một tiếng đồng hồ. Hơn nữa, đây là thời điểm chuẩn bị kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, ngoài lý do gắn bó với mảnh đất Đồng Nai qua những chiến công lịch sử, một trong những lý do của lần đến Đồng Nai lần này của Đại tướng là muốn nghỉ ngơi… tránh các nhà báo trong nước và quốc tế đang ùn ùn tới Hà Nội tìm ông nhân dịp SEA Games 22, nên chúng tôi cũng được các đồng chí cùng đi với Đại tướng… nhắc nhở nhiều lần khi quá say sưa ghi hình mà quên giờ giấc.
Ghi hình Đại tướng cũng rất khó khăn. Vì thông thường, muốn làm phim tài liệu, người làm phim phải có quyền đạo diễn, yêu cầu nhân vật đứng ở góc quay này, vị trí kia. Ở trường hợp này, chúng tôi nào dám yêu cầu mà khi quay phim chỉ cố gắng chọn những góc quay tự nhiên đẹp nhất. Song, những khó khăn đó chỉ là chuyện nhỏ, so với một chuyện lớn hơn là phải làm bộ phim tài liệu này theo hướng nào, để vừa nói lên được sự lớn lao của Đại tướng, vừa mang được một nét riêng của tình cảm người dân Đồng Nai đối với Đại tướng.
Qua gần hai tuần, sáng đi quay, tối về ngồi đọc cả núi tài liệu, các bài báo, cả sách Đại tướng viết và sách người ta viết về Đại tướng, tôi vẫn chưa tìm được hướng ra… Thật bất ngờ, người giúp chúng tôi tìm được lời giải cho khâu kịch bản lại chính là Đại tá Trịnh Nguyên Huân, thư ký của Đại tướng.
Bình thường, anh rất ít nói, thâm trầm, chỉ theo phía sau và lặng lẽ giúp Đại tướng ghi chép khi ông cần, soạn thảo các văn bản cần thiết khi Đại tướng làm việc, tiếp khách. Một dịp tình cờ, được ngồi chơi, nói chuyện thân mật với anh, chúng tôi mới biết rằng anh là một chuyên gia về lịch sử quân sự, một người rất am hiểu về cuộc đời và chiến công của Đại tướng. Anh tâm sự: “Tôi đi theo phục vụ Đại tướng gần 30 năm, tháp tùng Đại tướng ra nước ngoài cũng nhiều. Nhưng lần làm tôi xúc động nhất là khi được cùng Đại tướng đi thăm 10 nước châu Phi vào năm 1977. Ở đó, người ta ra đón xe Đại tướng chật đường và hô Việt Nam - Hồ Chí Minh - Điện Biên Phủ - Võ Nguyên Giáp. Cái cảm giác của tôi lúc ấy rất tự hào là được phục vụ một con người của lịch sử. Các cậu nếu làm phim thì nên theo hướng ấy”.
Một ý nghĩ bật sáng, tôi bỗng hiểu ra cái logic xuyên suốt khắp những địa chỉ mà Đại tướng đã đến thăm ở Đồng Nai, và tìm ra cái tứ, hướng đi cho kịch bản, một sự tổng hợp cho tất cả những gì mà chúng tôi đã ghi hình được về Đại tướng, không chỉ lần này mà cả trong những lần quay tư liệu trước đó của Đài khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến thăm Đồng Nai. Cái tứ của phim đó là: Là con người của lịch sử, Đại tướng luôn quan tâm tới những truyền thống văn hóa lịch sử của Đồng Nai. Là người anh cả của Quân đội, ông luôn quan tâm tới những mảnh đời cụ thể của những người lính.
Quan tâm tới từng mảnh đời cụ thể
Không chỉ giúp chúng tôi những gợi ý sắc sảo để hình thành kịch bản, Đại tá Trịnh Nguyên Huân còn giúp chúng tôi trong nhiều việc khác. Số là bà Đặng Bích Hà, vợ của Đại tướng (bà là giáo sư sử học, con của cố học giả nổi tiếng Đặng Thai Mai) không muốn các nhà báo phỏng vấn Đại tướng vì sợ ảnh hưởng đến sức khỏe của ông. Anh Huân và các anh ở Văn phòng Tỉnh ủy đã thuyết phục được bà cho chúng tôi thực hiện hai cuộc phỏng vấn Đại tướng.
Trong các cuộc phỏng vấn đó, chúng tôi càng khâm phục tinh thần làm việc nghiêm túc của Đại tướng. Dù chỉ là trả lời phỏng vấn các nhà báo địa phương, ông vẫn chuẩn bị rất nghiêm túc từ trang phục đến nội dung làm việc. Tuổi cao nhưng ông vẫn rất minh mẫn khi nói về các sự kiện, các nhân vật lịch sử một cách chính xác, uyên thâm và sắc sảo. Sau buổi phỏng vấn, ông còn nói chuyện thân mật với các nhà báo, chỉ bảo nhiều kinh nghiệm quý giá.
Mỗi người được tiếp xúc với Đại tướng đều có những tâm đắc riêng của mình. Riêng chúng tôi, những ngày theo làm phim về Đại tướng, điều mà chúng tôi hết sức cảm động và tâm đắc trong tính cách Đại tướng là ông không chỉ quan tâm tới những điều lớn lao vĩ đại mà còn rất chú ý tới những mảnh đời cụ thể, nhất là những mảnh đời người lính.
Đại tướng luôn sống trong sự yêu quý, tôn kính của mọi người lính và ông cũng gắn bó với họ bằng cả tâm hồn mình. Chúng tôi hay nhớ về một khoảnh khắc rất cảm động trong những ngày Đại tướng ở Đồng Nai. Ngày 22.12.2003, khi cả nước đang diễn ra nhiều hoạt động nhân lễ kỷ niệm 59 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, Đại tướng đến viếng Nghĩa trang liệt sĩ Đồng Nai. Đây là nơi yên nghỉ của các chiến sĩ là con em nhiều miền quê trên khắp đất nước, từng cùng chung hàng ngũ trong các đơn vị do Đại tướng tổng chỉ huy đã anh dũng chiến đấu và ngã xuống trên đất Đồng Nai. Tại đây, Đại tướng đã thắp nén hương trước tượng đài Tổ quốc ghi công và nghiêng mình tưởng niệm những chiến sĩ đã hy sinh trong cuộc kháng chiến vì độc lập tự do của dân tộc. Dáng vẻ của ông rất trầm ngâm và xúc động. Suốt sáu mươi năm gắn bó với lịch sử của một quân đội anh hùng, hơn ai hết, vị Tổng Tư lệnh đầu tiên của quân đội hiểu rõ giá trị của sự hy sinh. Cho nên, hễ có dịp là ông quan tâm tới những người lính của mình, dù đó là người còn sống hay đã vĩnh viễn yên nghỉ, dù đó là những cán bộ cấp cao hay chỉ là những người lính bình thường. Vì vậy, thật bất ngờ khi viếng nghĩa trang xong, bỏ qua những lễ nghi đưa đón, ông còn ghé lại thăm nhà bác Tư, người quản trang, cũng là một người cựu binh và còn là cha của một liệt sĩ Đoàn 10 Rừng Sác đang có mộ phần tại nghĩa trang. Ông ân cần hỏi thăm về đời sống, về lương của bác Tư và dặn dò ông chăm sóc mộ phần anh em liệt sĩ cho chu đáo. Ống kính của chúng tôi đã kịp thời ghi lại những hình ảnh xúc động đó…
Tên tuổi và chiến công được cả thế giới kính phục
Trong đợt làm phim về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, có một câu chuyện mà chúng tôi nhớ mãi trong những lần quay các đoàn khách quốc tế đến thăm Đại tướng.
Khi đoàn đại biểu quân sự cao cấp của Bộ Quốc phòng Ấn Độ được Đại tướng tiếp kiến tại Nhà khách Tỉnh ủy Đồng Nai, Đô đốc Madhvendra Singh, Chủ tịch Hội đồng tham mưu liên quân Ấn Độ, kiêm Tư lệnh Hải quân Ấn Độ đã bày tỏ sự ngưỡng mộ và kính trọng sâu sắc đối với Đại tướng. Ông nói: “Đại tướng là một người mà tên tuổi và chiến công có tầm quốc tế, được nhân dân Ấn Độ rất yêu mến và khâm phục. Riêng bản thân tôi, tôi đã được học tập về tên tuổi của Đại tướng từ những ngày còn ngồi trên ghế nhà trường. Sau này, khi trở thành một sĩ quan, tôi đã nghiên cứu và rất khâm phục các chiến lược và chiến thuật của Đại tướng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ vừa qua”. Rồi vượt qua những nghi thức ngoại giao, Đô đốc Madhvendra Singh cùng các vị tướng Ân Độ đi trong đoàn đã xin chữ ký của Đại tướng, một thần tượng mà từ lâu họ ngưỡng mộ.
Là những người trực tiếp chứng kiến lần gặp gỡ đó, chúng tôi rất tự hào về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, một tên tuổi lớn được thế giới yêu mến, kính phục. Nhưng chính trong những ngày được đi theo làm phim về Đại tướng, chúng tôi hiểu thêm một điều, điều làm cho ông được cả thế giới kính phục, được cả dân tộc này yêu quý không chỉ vì những chiến công lừng lẫy, mà còn vì ông có cả một tâm hồn thiết tha gắn bó với những gì tốt đẹp nhất của truyền thống văn hóa lịch sử dân tộc, có một nhân cách vĩ đại mà giản dị.
Vũ Tùng