Mỹ thuật Nam Trung bộ - Tây Nguyên:
Cần đột phá để nâng tầm
Mỹ thuật khu vực Nam Trung bộ - Tây Nguyên (NTB-TN) đang tồn tại những hạn chế đòi hỏi phải có sự đổi mới, đột phá để nâng tầm theo kịp mặt bằng chung cả nước. Đó là vấn đề cơ bản được đặt ra tại Hội nghị - hội thảo Mỹ thuật NTB-TN lần thứ I diễn ra tại TP Quy Nhơn từ 12 đến 14.4.
Còn nhiều khó khăn
Thiếu trường đào tạo tại chỗ về mỹ thuật là thiệt thòi của mỹ thuật hiện đại NTB-TN. Điều này được Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Trần Khánh Chương đề cập đến khi sơ lược về lịch sử mỹ thuật hiện đại NTB-TN (từ kháng chiến chống Pháp đến nay). Mỹ thuật hiện đại NTB-TN thật sự bắt đầu hình thành trong kháng chiến chống Pháp, khi một số họa sĩ, nhà điêu khắc tham gia đội quân Nam tiến và dừng lại công tác ở Liên khu V. Sau năm 1954, hầu hết các họa sĩ này tập kết ra Bắc.
Trong kháng chiến chống Mỹ, việc có nhiều họa sĩ được đào tạo từ các trường mỹ thuật ở Hà Nội có mặt ở chiến trường Khu V, cũng đã tạo nên một đội ngũ mạnh cho khu vực. Tuy nhiên, trong thời gian này, đã không tổ chức được các lớp đào tạo mỹ thuật ngắn hạn tại chỗ như ở Đông Nam bộ hay Đồng bằng sông Cửu Long. Sau ngày đất nước thống nhất, phần lớn họa sĩ trở về Hà Nội, mỹ thuật khu vực một lần nữa bị “hổng” lực lượng.
Trên cơ sở những tham luận, bài viết phục vụ cho Hội nghị - Hội thảo Mỹ thuật NTB-TN lần thứ I, Hội Mỹ thuật Việt Nam sẽ tuyển chọn, hoàn chỉnh nâng cao và xuất bản thành sách, mang đến cái nhìn toàn cảnh về mỹ thuật khu vực NTB-TN.
Cũng theo ông Trần Khánh Chương, một trong những điều đáng quan tâm nhất hiện nay của mỹ thuật NTB-TN là tình trạng “mảng trắng” về lý luận phê bình mỹ thuật. “Cả khu vực chưa có một nhà phê bình mỹ thuật chuyên nghiệp nào, các họa sĩ ít quan tâm đến việc viết, nghiên cứu, lý luận và phê bình như một số khu vực khác. Các triển lãm không có người viết phê bình và giới thiệu để đăng trên các tạp chí chuyên ngành, tạp chí văn nghệ các tỉnh, thành… nên các hoạt động mỹ thuật của khu vực ít được biết đến”, ông Trần Khánh Chương trăn trở.
NTB-TN đang bước đầu hình thành một thị trường tranh nhưng còn nhỏ bé. Tại các gallery quy mô nhỏ ở Đà Nẵng, Hội An (Quảng Nam), Nha Trang (Khánh Hòa), việc bán tranh vẫn mang tính chất “souvenir”, trong đó tranh mỹ nghệ nhiều hơn tranh nghệ thuật.
Hướng mở
Theo nhà phê bình mỹ thuật Vũ Mai Thơ (Hà Nội), mặc dù hầu hết các tỉnh NTB-TN đều có trường đào tạo nghệ thuật bậc sơ cấp, trung cấp và cao đẳng, song một trường đại học mỹ thuật cho khu vực này là điều rất nên tính đến. Hiện nay, nếu muốn theo học bài bản về mỹ thuật, sinh viên phải tìm đến Trường ĐH Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh, ĐH Mỹ thuật Hà Nội hoặc ĐH Nghệ thuật Huế. “Trong sáng tạo nghệ thuật, dấu ấn những người thầy ở các trung tâm đào tạo lớn này để lại trên phong cách là điều không tránh khỏi”, nhà phê bình Vũ Mai Thơ lưu ý.
Bình Định được đánh giá có vị trí khá đặc biệt trong những năm đầu phát triển của mỹ thuật hiện đại khu vực. Lớp đào tạo mỹ thuật ngắn hạn đầu tiên là Lớp hội họa kháng chiến Nguyễn Đỗ Cung được mở đầu tháng 3.1948 (tại trụ sở Thông tin miền Nam Trung bộ ở thôn Thế Thạnh, xã Ân Thạnh, huyện Hoài Ân) với 9 học viên. Ngày 18.6.1948, tại Bình Dương, Phù Mỹ, Phòng triển lãm của Lớp hội họa kháng chiến Nguyễn Đỗ Cung được khai mạc. Triển lãm trưng bày 50 tác phẩm với các chất liệu bột màu, mực nho… được xem như mốc son đánh dấu thành công của Lớp hội họa kháng chiến đầu tiên ở Liên khu V.
Hiện nay, 9 tỉnh, thành phố trong khu vực đều có Chi hội Mỹ thuật Việt Nam, nhưng ngoài Khánh Hòa (22 hội viên), Đà Nẵng (21 hội viên), các tỉnh còn lại số lượng hội viên trung ương rất khiêm tốn (Bình Định: 9, Đắc Lắk: 7, Quảng Nam: 6, Gia Lai, Phú Yên mỗi tỉnh 5 hội viên, Quảng Ngãi, Kon Tum mỗi tỉnh chỉ 4 hội viên). “Lượng hội viên ít ỏi đã đành, không ít hội viên lại không vẽ hoặc vẽ cầm chừng, có hội viên 4, 5 năm không thấy tham gia triển lãm khu vực”, họa sĩ Hồ Đình Nam Kha (Đà Nẵng) băn khoăn. Nhiều ý kiến đề xuất chú trọng phát triển hội viên, để trong vài năm tới Chi hội Mỹ thuật Việt Nam ở mỗi tỉnh có ít nhất 10 hội viên, làm nòng cốt cho hoạt động mỹ thuật.
Triển lãm mỹ thuật NTB-TN, một hoạt động được tổ chức hằng năm có tác động rất lớn đến đời sống mỹ thuật trong khu vực, nhận được rất nhiều đóng góp nhằm tăng tính chuyên nghiệp. “Nhiều ý kiến cho rằng, Hội đồng nghệ thuật chấm giải quá chú tâm những tác phẩm vẽ theo định hướng đề tài được Đảng, Nhà nước khuyến khích. Cho nên, một số tác phẩm đạt giải cứ quanh quẩn ở những đề tài quen thuộc và giải thưởng rơi vào những tác giả chung thủy với mảng đề tài này. Bên cạnh việc tán thành với đề tài được định hướng, các đề tài khác cũng cần được quan tâm xét giải, có như thế giải thưởng qua các kỳ triển lãm mới phong phú hơn”, họa sĩ Trần Hà (Khánh Hòa) đề xuất.
Họa sĩ Lê Duy Khanh (Bình Định) cho rằng, nên có chủ đề riêng từng năm cho triển lãm khu vực. “Việc khu biệt chủ đề là động lực để xuất hiện nhiều tác phẩm có sáng tạo mới trong tư duy, trong ý tưởng và phong cách thể hiện để sàng lọc. Điều này nhiều nước đã làm. Bên cạnh đó, tranh trong triển lãm có thể treo từng chuyên ngành để các tác phẩm có sự cọ xát”, ông bày tỏ.
SAO LY