NHÂN KỶ NIỆM 47 NĂM NGÀY GIẢI PHÓNG MIỀN NAM, THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC (30.4.1975 - 30.4.2022):

Nữ nhà báo đầu tiên vượt biển về Nam

Đầu những năm 60 của thể kỷ trước, trong số cán bộ phóng viên làm việc tại Báo Hải Phòng, có 5 người quê miền Nam; đặc biệt có một nữ Ủy viên Ban Biên tập, quê Nam bộ. Đó là nhà báo Nguyễn Thụy Nga (tên thật là Nguyễn Thùy Mai) phu nhân Tổng Bí thư Lê Duẩn. Với nét đẹp dịu dàng, hiền từ phúc hậu, rất say mê với công việc, chị Thụy Nga được mọi người trong tòa soạn quý mến. 

Hồi ấy, tòa báo còn nghèo, cơ sở vật chất thiếu thốn, đời sống người làm báo rất khó khăn. Phần lớn cán bộ, phóng viên đều ăn, nghỉ tập thể tại cơ quan. Việc ra báo hàng ngày thật cực nhọc: Hầu hết phóng viên, biên tập viên đều viết tay; phóng viên nhiếp ảnh tráng phim, rửa ảnh đen trắng bằng tay, công nhân sắp chữ cũng bằng tay; in báo bằng máy tipo cũ kỹ, lạc hậu. Việc đi lại của nhà báo, dù trong nội thành hay ngoại thành chủ yếu chỉ bằng xe đạp.

Nữ nhà báo Thụy Nga, tức Bảy Vân (bên trái) và nhà báo Kim Toàn, tức Cao Kim, gặp lại nhau tại TP Hồ Chí Minh năm 1983. Ảnh: NVCC

Nhà báo Thụy Nga sống tại khu tập thể Văn phòng Thành ủy Hải Phòng, cách tòa báo chừng hơn một cây số. Mặc dù nuôi ba đứa con đang ở tuổi quàng khăn đỏ, việc nhà và việc cơ quan cực kỳ bận rộn, nhưng chị vẫn giữ vững nếp làm việc đúng giờ giấc. Là người từng được học đại học Báo chí 5 năm ở nước ngoài, về công tác tại Báo Hải Phòng từ năm 1962, chị Thụy Nga làm việc rất nhiệt tình và nghiêm túc. Được phân công phụ trách vấn đề công - thương nghiệp của Báo, chị không chỉ tổ chức thực hiện tốt các kế hoạch tuyên truyền, tích cực góp phần điều hành công việc cơ quan mà còn dành nhiều thời gian cùng phóng viên đến các cơ sở sản xuất, kinh doanh nắm tình hình và trực tiếp viết bài.

Năm ấy, tôi là phóng viên chuyên viết về ngoại thành và biển - đảo, thỉnh thoảng lại được Tổng Biên tập Thế Phấn giao tham gia viết các vấn đề thời sự chính trị đột xuất. Công việc đòi hỏi phải đi nhiều, viết ngay, làm ảnh liền, nên tôi ít có mặt lâu ở tòa soạn. Tuy không cùng bộ phận công tác do chị Thụy Nga phụ trách nhưng tôi luôn được chị động viên, thăm hỏi. Mỗi lần đọc bài của tôi đăng báo, chị thường khích lệ tôi cố gắng, nhất là những bài viết về phong trào kết nghĩa Bắc - Nam, các công trình lao động sản xuất “Vì miền Nam ruột thịt”, tình cảm của quân và dân Hải Phòng hướng về đồng bào, chiến sĩ nơi tuyến đầu Tổ quốc.

Năm 1964, cuộc đấu tranh của đồng bào và chiến sĩ miền Nam chống Mỹ - ngụy diễn ra ngày càng sục sôi, quyết liệt. Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, nhiều cán bộ, chiến sĩ, trong đó có những người là con em của miền Nam tình nguyện trở về quê hương góp phần kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Một trong những người con của miền Nam đầu tiên đang công tác tại Báo Hải Phòng tha thiết nêu nguyện vọng và được cấp trên chấp thuận trở lại Nam Bộ giữa lúc cuộc chiến tranh đang diễn ra ngày càng ác liệt, chính là chị Thụy Nga.

Do nhỏ người, sức khỏe hạn chế, chị không thể mang vác nặng và trèo núi, vượt sông, lội suối, băng rừng nhiều tháng trên đường Trường Sơn như người khác, cấp trên quyết định để chị đi tàu bí mật qua đường biển, vì theo hải trình, nếu trời yên, biển lặng, không gặp trở ngại thì chỉ chừng sáu, bảy ngày là tàu của ta tới bến. Tạm biệt chồng và các con yêu quý, tạm biệt thành phố Cảng, các đồng nghiệp Báo Hải Phòng thân thiết, nữ nhà báo Thụy Nga - người phụ nữ Nam bộ 38 tuổi lặng lẽ cùng đoàn công tác bí mật xuống tàu không số tại bến K15 Đồ Sơn. Tàu nhổ neo vào một đêm tháng Tám mùa thu năm 1964.

Chuyến đi đó, tàu không thuận buồm, xuôi gió như dự định. Sau “sự kiện Vũng Rô” (tàu của ta chở vũ khí vào chi viện chiến trường miền Trung và Khu 5 bị lộ, các chiến sĩ buộc phải hủy tàu), Hạm đội 7 Mỹ cho tàu chiến, máy bay tuần tra, kiểm soát trên biển gắt gao suốt ngày đêm. Con tàu không số giả làm tàu ngư dân đánh cá gồm đoàn thủy thủ 26 người, chở một số sĩ quan quân đội, bác sĩ  (trong đó duy nhất chỉ có chị Thụy Nga là nữ nhà báo) cùng nhiều vũ khí, đạn dược… Tàu liên tiếp bị địch theo dõi, đe dọa. Đã ba lần cấp trên có điện gọi tàu quay về để tránh nguy hiểm  rồi tìm cách đi tiếp. Tàu phải tạm lánh, vào neo đậu tại đảo Hải Nam (Trung Quốc) ít ngày để tiếp thêm lương thực, thực phẩm, nước ngọt, xăng dầu… rồi lại lướt sóng nhằm thẳng phương Nam. Lênh đênh trên biển cả, nhiều lúc tàu ta bị tàu chiến Mỹ đuổi bám, kèm sát và uy hiếp. Có lần máy bay Mỹ bay rất thấp, sát trên tàu không số, đánh tín hiệu hỏi: “Tàu của nước nào? Làm gì? Đi đâu?” Các chiến sĩ ta đánh tín hiệu trả lời “Tàu đánh cá của Philippines” và bình tĩnh lấy cờ Philippines ra treo. Vẫn nghi ngờ, bọn Mỹ điều thêm tàu chiến đến. Trong tình thế nguy cấp, các chiến sĩ ta đang “ém quân” dưới khoang tàu đều bật dậy, lật lưới đánh cá ngụy trang, giương súng ra, sẵn sàng nhả đạn, quyết một mất một còn với tàu Mỹ. Theo phương án đã định, nếu có chiến đấu, chị Thụy Nga sẽ được các chiến sĩ đưa xuống thuyền nhỏ bơi vào bờ… Nhưng rất may tình huống ấy không diễn ra.

Ròng rã suốt hai tháng vừa vật lộn với sóng to, gió lớn giữa biển khơi, vừa căng thẳng đối phó với hải quân Mỹ - ngụy, vào một đêm tháng 10.1964, con tàu không số chở đoàn cán bộ, chiến sĩ, trong đó có nữ nhà báo Thụy Nga dũng cảm, cùng số vũ khí của miền Bắc chi viện chiến trường Nam bộ vào đến Cà Mau và cập bến Rạch Gốc an toàn. Từ ngày ấy, chị Thụy Nga mang bí danh Bảy Vân, công tác tại miền Tây Nam Bộ. Chị được phân công làm Phó Ban Biên tập báo Giải Phóng miền Tây, sau đó làm Phó Ban Tuyên huấn khu 9. Năm 1972, chị là Khu ủy viên và được phân công làm Phó Ban Phụ vận Khu. 

Hơn 10 năm hoạt động kháng chiến vô cùng gian khổ, kiên cường bám trụ giữa vùng sông nước trước sự truy lùng gắt gao và bị đánh phá ác liệt của địch, cho đến khi miền Nam được giải phóng, nhà báo Bảy Vân mới có điều kiện gặp lại chồng, con. Hồi đó, các con của chị đã trưởng thành và đi học đại học tại Liên Xô (nay là Liên bang Nga). Sau một thời gian làm Phó Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy An Giang, nhà báo Bảy Vân được phân công làm Phó Tổng Biên tập Báo Sài Gòn giải phóng.

Dù nhiều năm hoạt động báo chí và làm công tác Tuyên giáo tại chiến trường ác liệt, chị Bảy Vân vẫn luôn nhớ những đồng nghiệp một thời gắn bó tại Báo Hải Phòng. Tôi và chị Bảy Vân gặp nhau tại thành phố mang tên Bác Hồ sau ngày nước nhà thống nhất. Cuộc gặp giữa hai chị em thật bất ngờ và cảm động. Biết tôi và chị Bảy từng làm báo tại thành phố Cảng, nhà báo Bảy Lý (Võ Nhân Lý) Tổng Biên tập báo Sài Gòn giải phóng thân mật giới thiệu thêm với chị:

Hồi chị Bảy từ Đồ Sơn vào Nam bằng đường biển, chỉ ít lâu sau, Kim Toàn cũng vượt Trường Sơn vào chiến trường. Cậu ấy là phóng viên Báo giải phóng của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam, bút danh là Cao Kim, hoạt động ở miền Đông Nam Bộ và khu Sài Gòn - Gia Định. Hồi Tết Mậu Thân năm 1968, tôi và Cao Kim cùng bí mật hoạt động báo chí ở nội thành Sài Gòn. Nhiều ngày, chúng tôi cùng chiến đấu trong một chiến hào chống địch phản kích tại vùng ven đô và bên sông Vàm Cỏ Đông. Cao Kim đã có giấy báo tử, nhưng cậu ấy vẫn sống. Khi đất nước thống nhất, cậu ấy trở về công tác tại quê hương, hiện là Phó Tổng Biên tập Báo Hải Phòng. Lần này, Cao Kim vào đây làm việc và là “khách đặc biệt” của Báo Sài Gòn giải phóng đó.

Chị Bảy Vân xúc động nắm tay tôi, tỏ rõ niềm vui về cuộc gặp giữa hai chị em, hai đồng chí, đồng nghiệp sau bao năm xa cách. Chị hỏi thăm từng người mà chị còn nhớ trước đây ở Báo Hải Phòng. Chị bảo, chị và tôi đều có nhiều kỷ niệm đẹp với thành phố Cảng thân yêu và Báo Hải Phòng trước khi vào chiến trường Nam Bộ. Sau chiến tranh, Báo Hải Phòng gặp nhiều khó khăn về cơ sở in ấn và phương tiện nghiệp vụ của tòa soạn, có việc gì cần tôi cứ nói, nếu làm được, chị sẽ ráng sức giúp đỡ.

Thời gian trôi nhanh. Mới đó mà đã gần nửa thế kỷ. Mỗi lần nhắc lại kỷ niệm về những năm tháng làm báo tại chiến trường, tôi càng nhớ chị Thụy Nga - Bảy Vân, một nữ nhà báo đầy nghị lực, tấm gương tiêu biểu của người làm báo cách mạng về sự kiên trung, mưu trí, dũng cảm, ý chí vượt lên mọi khó nhăn, gian khổ, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.

Trong những năm đầu thế kỷ mới, do tuổi cao, sức khỏe kém, nhà báo Thụy Nga gặp nhiều khó khăn trong việc đi lại. Năm 2018, trước khi qua đời ở tuổi 93, nữ nhà báo chỉ tiếc không thể thực hiện được nguyện vọng ra thăm thành phố Cảng đang đổi mới và phát triển mạnh mẽ, để có dịp thăm lại nơi con tàu không số chở mình cùng đoàn công tác xuất phát tại bến K15 - Đồ Sơn vượt biển vào Nam năm xưa và thăm lại tòa soạn Báo Hải Phòng, gặp lại những đồng nghiệp mến yêu một thời cùng từng làm báo hằng ngày tuy nhiều khó khăn, thiếu thốn, nhưng ai cũng nhiệt tình, luôn lạc quan, vững tin về tương lai tươi sáng của đất nước. 

Nhà báo KIM TOÀN, Nguyên Tổng Biên tập Báo Hải Phòng