Chúng ta sống bằng ẩn dụ…

Chúng ta sống bằng ẩn dụ của tác giả George Lakoff & Mark Johnson (Tạ Thành Tấn dịch, NXB ĐH quốc gia Hà Nội, 2022) là công trình nghiên cứu công phu về ẩn dụ, như một trong những nền móng đầu tiên của các khoa học nhận thức “khởi đầu cho cả một trào lưu nghiên cứu sâu rộng không chỉ ẩn dụ mà còn các vấn đề liên quan trong mối quan hệ giữa ngôn ngữ, tư duy và văn hóa”.

Hai tác giả cuốn sách: George Phillip Lakoff (sinh năm 1941) là giáo sư Ngôn ngữ học tại ĐH California, Berkeley (Mỹ) từ năm 1972 tới 2016; Mark Johnson (sinh năm 1949) là Giáo sư Hiệp sĩ tại Khoa Triết học, ĐH Oregon (Mỹ).

Ẩn dụ không đơn thuần chỉ là một biện pháp tu từ trong sáng tác văn chương, thuần túy về ngôn ngữ, mà nó đã tồn tại thường nhật, rộng khắp trong tư duy và hành động của con người. Đó cũng là tư tưởng cơ bản của cuốn sách này. Bởi vậy, ngay ở phần đầu cuốn sách, tác giả đã vạch rõ: “Chúng tôi nhận thấy rằng ẩn dụ ngập tràn trong đời sống thường nhật, không chỉ trong ngôn ngữ mà còn cả trong tư duy và hành động. Hệ thống ý niệm thông thường của chúng ta, thông qua đó chúng ta tư duy và hành động, về cơ bản là có tính ẩn dụ”.

Tác giả cuốn sách cũng đúc kết, cốt lõi của ẩn dụ là suy luận: “Ẩn dụ ý niệm cho phép sử dụng các suy luận trong miền vận động - cảm giác (ví dụ như các miền không gian và vật thể) để rút ra các suy luận về các miền khác (ví dụ như các miền phán đoán chủ quan, với các ý niệm như sự thân thiết, cảm xúc, công bằng...). Bởi vì chúng ta suy luận thông qua ẩn dụ nên các ẩn dụ chúng ta sử dụng quyết định phần lớn cách chúng ta sống cuộc đời của mình”.

Dưới nhiều góc độ tiếp cận, ẩn dụ được mổ xẻ, phân tích rạch ròi với những dẫn chứng, ví dụ cụ thể trong sự soi chiếu với thực thể đời sống. Từ đó, ta nhận ra rằng mỗi con người, từ suy nghĩ, nói năng đến hành xử đều có sự thúc đẩy từ những ý niệm, đều bị chi phối bởi các ẩn dụ.

Chúng ta sống bằng ẩn dụ là một công trình thú vị và nhiều ý nghĩa, sinh động và mang tính ứng dụng cao. Về phương diện nào đó, nó giúp mỗi chúng ta thám phá những ẩn sâu trong hành động, suy nghĩ của mình, hiểu về bản thân nhiều hơn để có cách thức điều chỉnh, ứng xử phù hợp, tạo dựng một đời sống nhân văn và ý nghĩa hơn.

VÂN PHI