Thân thương xứ Nẫu quê mình
● Tạp bút của PHAN HUY THÙY
Tình cờ được đọc bài thơ Lòng như dây mướp dây cà của nhà thơ Khổng Vĩnh Nguyên trên một tờ báo quen “Vu Lan đứng giữa vườn nhà/ Lòng như dây mướp dây cà đơm bông/ Mong em về hái nụ hồng/ Hái rau chua lẻ anh trồng mời em…” lòng cứ miên man nghĩ về một loài rau lâu lắm rồi, ngỡ như quên hẳn bởi lâu lắm rồi chưa gặp lại. Để rồi, thật xúc động và biết ơn nhà thơ đã gợi nhắc về loại rau đã gắn bó với tôi và có lẽ rất nhiều bạn bầu suốt thời thơ ấu xứ Nẫu quê mình - rau chua lẻ!
Tranh của họa sĩ TRƯƠNG ĐÌNH DUNG
Vài ba mươi năm trước, quê tôi nắng thì khô cằn bỏng rát, cát bay đá chạy… mưa thì ngút ngát dầm dề, trắng đồng bạc xóm; đường quê uốn khúc ngoằn ngoèo, kênh mương nội đồng chưa được đúc bê tông kiên cố như bây giờ, bờ mương um tùm cỏ mọc. Thêm nữa, bọn trẻ ngày ấy, ngoài giờ đi học chỉ biết tìm vui nơi cánh đồng, dòng sông, bãi soi, gò hoang để chăn bò, hái củi, hái rau. Thế nên, trẻ con cũng chẳng lạ gì rau chua lẻ.
Không phổ biến bằng rau muống, rau lang, rau cải, thậm chí cũng là mọc ở bờ ao vệ cỏ thì rau dền, cải trời, mã đề cũng được nhiều người biết đến hơn chua lẻ… Nhưng hễ là con nhà nghèo thì thảo thơm ai cũng quen vị loại rau dân dã này.
Suốt mùa hè, nắng như thiêu đốt khiến cho cỏ cây xơ xác, rau cũng còi cọc héo khô. Khi xuất hiện những cơn mưa rào giải nhiệt báo hiệu tiết trời đang chuyển mùa, không khí dịu mát hơn, chính là lúc nhiều loài rau dại mọc lên khắp nơi suốt từ núi đồi trung du xuống tới đồng bằng ven biển, cả những vùng heo hút ven đầm Thị Nại, Châu Trúc, ven các con sông là những nơi có nhiều rau chua lẻ. Trong những vạt cỏ xanh um t ùm, chen với nhiều thứ rau khác mọc hoang như rau má, rau trai, rau đắng...chúng ta bắt gặp một loại rau xanh mướt, chỉ cao độ một gang tay, lá có hình răng cưa, khi già sẽ có những chùm hoa tròn tròn, tim tím ở trên ngọn. Đó chính là rau chua lẻ! Điều đặc biệt nhất của rau chua lẻ là có vị chua như chính tên gọi.
Thuở đồng quê còn rộng mênh mông, cứ đi dọc bờ mương, bờ vùng, bờ thửa hoặc những đám ruộng bỏ hoang, đang chờ lấy đất sét để nung gạch, là gặp rau chua lẻ rất nhiều. Gần phía chân ruộng, đất tốt, có hơi nước nên rau tươi non hơn. Cứ thế mà hái về nấu canh, luộc chấm mắm hoặc là ăn sống. Nếu kết hợp chua lẻ với các loại rau khác như rau má, bồ ngót để nấu canh tập tàng cũng thú vị. Có khi đem luộc vừa chín tới, vớt ra đĩa, rau vẫn còn xanh mướt đang bốc khói mà chấm với mắm ớt hiểm, mắm ruột cá ồ thì ngon hết sẩy. Nhiều người cũng thích dùng rau chua lẻ làm gỏi nộm với bắp chuối hột, ngon đã đời. Nhưng với tôi, thích nhất vẫn là rau chua lẻ nấu với cua đồng, măng tre…
Ngày trước, cua bò lổn ngổn dưới ruộng, trên bờ. Sau những cơn mưa lớn, cua còn bò lên đường cái, vào trong sân nhà. Nếu cố ý bắt cua là chẳng mấy chốc đã đầy gàu. Lúc này ngắt vội ít rau chua lẻ bên mương, về ngang qua hàng tre khèo một ít măng vòi (quê tôi gọi là măng dòi) là loại măng nhỏ nứt ra từ nách nhánh của cây tre non, mang về nấu canh cua. Cuộc sống còn nhiều khó khăn nên cách chế biến món ăn cũng chẳng cầu kỳ theo bất cứ công thức nào. Chẳng biết nấu như thế là ngon hay dở nhưng cứ dễ nấu, hợp khẩu vị và ăn được, là ngon! Đem mớ rau chua lẻ tươi non rửa sạch, đừng xắt nhỏ mà ngắt đoạn một lóng tay. Cua đồng trụng qua nước sôi, rửa sạch, giã nhuyễn vắt nước. Măng vòi thì lột lấy phần non, chần qua nước sôi cho bớt đắng. Có thêm trái khế xắt lát mỏng, vài trái ớt cay là được. Nồi canh nóng hổi, sực nức mùi thơm đồng ruộng quê nhà, vị chua của rau chua lẻ và khế, vị nhẩn đắng của măng, vị cay của ớt, vị tanh và béo ngọt của cua đồng hòa quyện cùng nhau, vẫn còn vương vấn mãi…
Rau chua lẻ nay trở thành đặc sản trong các nhà hàng, chẳng biết thực hư thế nào, chỉ bồi hồi nhớ đến loại rau bình dị chốn quê đã gắn bó với người dân một thời khó nhọc. Giữa muôn vàn các loại rau khác nhau, chua lẻ vẫn giữ cho mình một đặc tính riêng biệt và ngon ngọt bổ lành. Từ đồng bãi hoang vu, rau chua lẻ theo về với người trong gian bếp nhỏ, để rồi nó gắn bó với mâm cơm gia đình bình dị và hằn sâu trong kí ức chưa xa! Nếu chua lẻ vào nhà hàng thì ắt cũng là nhờ những người thành đạt muốn tìm lại hương vị nhọc nhằn thưở trước thôi, âu đó cũng là một chuyến viễn du tốt đẹp của rau quê. Tôi đọc lại cả bài và thầm cảm ơn nhà thơ Khổng Vĩnh Nguyên đã: “hái rau chua lẻ anh trồng mời em”!