Sẽ ra sao khi đại dương không còn cá?

Đại dương sẽ không còn cá nữa! Nhiều người sẽ coi đây như một giả thuyết phi lý, viển vông, một chuyện tưởng chừng chỉ có trong các phim khoa học viễn tưởng. Tuy nhiên có lẽ bạn sẽ thay đổi sau khi đọc cuốn sách Khi loài cá biến mất của Mark Kurlansky. Cuốn sách được xem là một trong những hồi chuông cảnh tỉnh nhân loại trước khi quá muộn.

Khi loài cá biến mất là một cuốn sách khoa học diễn giải rất thành công cơ chế vận hành của sự sống trên Trái Đất theo một cách dễ hiểu và đơn giản nhất: Từ trên trời, dưới biển, trên cạn cho đến mối liên hệ, tương tác mật thiết giữa các loài trong ngôi nhà chung Trái Đất. Đi kèm những thông tin bổ ích đó là lời cảnh báo về một tương lai không xa, sự sống trên Trái Đất - từ các loài sinh vật biển cho đến loài người - sẽ không còn nữa, chúng bị phá hủy do chính hành động của con người. Thông điệp ấy được Mark Kurlansky lặp lại nhiều lần xuyên suốt 11 chương của cuốn sách, xen giữa kiến thức khoa học, các câu chuyện lịch sử xoay quanh môi trường sống chiếm gần 2/3 địa cầu này - đại dương.

Khi loài cá biến mất là một cuốn sách thật sự rất đáng đọc, nhất là với trẻ em. Ảnh:  ÁI TRINH

Một báo cáo gần đây của các nhà khoa học nói rằng nếu những loài cá thương mại - cá đánh bắt để làm thực phẩm, tiếp tục suy giảm như hiện nay thì tới năm 2048 đa phần chúng sẽ đối diện với nguy cơ tuyệt chủng hoặc không thể phục hồi về mức đa dạng sinh học cần thiết để duy trì loài. Điều này được diễn đạt một cách cực kỳ thuyết phục, sinh động thông qua những mẩu truyện tranh về những cuộc trò chuyện của hai cha con Kram và Ailat - được lồng trong Khi loài cá biến mất. Câu chuyện lôi cuốn người đọc bằng những cứ liệu khoa học chính xác, đáng tin cậy và nó khiến ta tê điếng khi cô bé Ailat hướng đôi mắt ra bờ đại dương đang chết, hỏi: “Mẹ ơi, cá là gì ạ?”

Đóng góp vĩ đại của Darwin với nhân loại là đã cho chúng ta hiểu rằng tất cả thực thể sống trên trái đất này đều có mối quan hệ nhất định với nhau. Theo trật tự tự nhiên, toàn bộ các loài sinh vật vừa phải cạnh tranh lẫn nhau, vừa có mối quan hệ mật thiết với nhau. Không chỉ các loài có mối quan hệ với nhau mà ngay cả môi trường, khí hậu đều liên quan đến nhau. Biển chiếm đến 71% diện tích Trái Đất và dĩ nhiên 71% này có ảnh hưởng lớn đến 29% đất còn lại. Biển với gió biển, bão biển, thủy triều, các dòng hải lưu... quyết định sự tồn vong hệ sinh thái của Trái Đất.

Mark Kurlansky đã phơi bày một trong những thảm họa ít được biết đến trong thời đại của chúng ta - tình trạng đánh bắt cá bừa bãi, ô nhiễm môi trường và hiện tượng nóng lên toàn cầu tạo nên một hiệu ứng cánh bướm khiến toàn bộ đại dương bị ảnh hưởng; và tha thiết đưa ra thông điệp, hãy cùng nhau thay đổi mọi thứ trước khi quá muộn.

Tôi, người viết bài báo là một chuyên viên làm việc trong ngành thủy sản, hiểu những cảnh báo của Mark Kurlansky là có cơ sở khoa học, đáng tin cậy và nên lắng nghe. Một ví dụ dễ thấy về mối quan hệ các loài tại tỉnh Bình Định: Tháng 8.2022 sự xuất hiện của hai mẹ con cá voi Bryde (tên khoa học là Balaenoptera edeni) tại biển Đề Gi, xã Cát Khánh, huyện Phù Cát đã gây sự chú ý rất lớn trên toàn cầu. Vâng, chính xác là trên toàn cầu.

Thức ăn của cá voi Bryde tương đối đa dạng, bao gồm các loài cá nhỏ thường đi theo đàn, phiêu sinh vật, cũng như các loài giáp xác có kích thước nhỏ. Hình ảnh tuyệt đẹp của cá voi Bryde xuất hiện tại Bình Định lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội. Loài cá voi Bryde có tập tính nuôi con bằng sữa hết 6 tháng, nên các cá thể mẹ thường chọn những vùng biển êm, an toàn, có lượng thức ăn phong phú để nghỉ và nuôi con. Việc cá voi mẹ chọn vùng biển Đề Gi để nuôi con và kiếm ăn là một tín hiệu tích cực cho môi trường biển gần bờ của Bình Định.

Mark viết: “Các loài chim biển cần sự giúp đỡ của cá ngừ, cá heo, cá voi và những loài cá lớn khác để dẫn dắt chúng tìm thức ăn. Nếu không có các loài cá lớn sống ở tầng đáy lùa những con cá nhỏ lên mặt biển, loài chim biển sớm muộn cũng bị chết đói”. Và đương nhiên sự suy thoái của loài này kéo theo sự suy thoái của loài khác, và kết quả là ảnh hưởng đến toàn bộ sự sống của cả địa cầu. Chúng ta phụ thuộc nhau và trong chuỗi sinh tồn đó, con người là một mắt xích ngang bằng với những loài khác bất chấp trí tuệ vượt trội của mình.

Việt Nam là quốc gia biển, Bình Định là tỉnh có biển, tạo hóa đã ban cho chúng ta tài nguyên thiên nhiên phong phú đa dạng. Với bờ biển dài hơn 3.260 km, nhiều làng mạc có cuộc mưu sinh gắn chặt với biển nên việc nhận thức rằng nguồn tài nguyên ấy không phải là vô tận rất quan trọng. Thực tế cho thấy nguồn lợi thủy sản đang dần cạn kiệt và rất nhiều loài đã được đưa vào danh mục các loài thủy sản nguy cấp, quý hiếm cần được bảo tồn. Thậm chí theo các nhà khoa học, một số loài đã tuyệt chủng, đã biến mất khỏi trái đất trước khi chúng ta thực sự biết đến sự tồn tại của chúng.

Để bền vững con người cần “nuôi biển”. Nuôi biển ở đây có thể hiểu là nuôi dưỡng và bảo vệ môi trường, nguồn tài nguyên biển. Tỉnh Bình Định đã và đang rất quan tâm đến việc khai thác tài nguyên thiên nhiên đi đôi với quản lý và bảo vệ để phát triển bền vững. Một số dự án nuôi biển thành công của Bình Định có thể kể đến như phục hồi hệ sinh thái rạn san hô, bảo tồn rùa biển, trồng rừng ngập mặn... và sắp tới là triển khai mô hình thí điểm thu gom rác thải nhựa trên tàu cá để hạn chế tình trạng ô nhiễm rác thải nhựa đại dương. Hoạt động nuôi trồng thủy sản trên biển cũng mở ra lối đi cho việc chuyển đổi nghề khi thực hiện quy hoạch nghề cá bền vững tại Bình Định.                     

ÁI TRINH