Bổ sung hệ thống câu thai bài chòi

Từ sau khi được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, bài chòi dân gian càng được quan tâm nhiều hơn. Ở Bình Ðịnh, việc sưu tầm, biên soạn hệ thống câu thai bài chòi, phục hồi hội đánh bài chòi, đưa trò chơi bài chòi vào trường học được đẩy mạnh.

Tại Hội thơ Nguyên Tiêu Bình Định Xuân Quý Mão 2023, Hội VHNT Bình Định phối hợp với CLB Doanh nhân Bình Định tại TP Hồ Chí Minh tổ chức Cuộc thi sáng tác câu thai bài chòi và điều này đã tạo nhiều hiệu ứng tích cực.

Sự cộng hưởng

Hệ thống câu thai bài chòi của Bình Định tương ứng với 27 con bài. Để sáng tác được câu thai hay thì phải hiểu được ý nghĩa, vai trò của nó. Câu thai (còn gọi là câu bài thai) là câu bài chòi chứa nội dung hoặc những từ liên tưởng đến một trong 27 thẻ bài mà bài chòi Bình Định sử dụng, gồm: Ông Ầm, Tứ Cẳng, Bạch Huê, Chín Gối, Sáu Ghe, Năm Dụm, Tứ Xách, Nhì Nghèo, Ba Gà, Tứ Tượng, Tám Dùng, Ngũ Trợt, Tứ Móc, Tam Quăng, Bánh Hai, Cửu Điều, Ba Bụng, Chín Cu, Nhứt Nọc, Thất Vung, Bát Bồng, Lục Chạng, Tám Miểng, Nhứt Trò, Bảy Thưa, Bảy Liễu, Cửu Chùa.

Cuộc thi sáng tác câu thai bài chòi chỉ diễn ra trong 1 tháng (30.12.2022 - 31.1.2023) nhưng thành công bất ngờ khi nhận được 264 câu thai của 16 tác giả. Nhiều câu thai đã đáp ứng được yêu cầu của một câu thai bài chòi và được Ban tổ chức chọn lọc kỹ càng để trao giải. Đã có gần 100 câu thai của 9 tác giả được chọn trao giải. Giải nhất thuộc về nghệ nhân Phạm Hoàng Việt.

Tham gia cuộc thi này, ngoài các tác giả là những nghệ nhân, các anh chị hiệu hay hô hát bài chòi, còn có các nhà thơ của quê hương. Nhà thơ Nguyễn Thường Kham, ở TX Hoài Nhơn, người được trao giải nhì tại cuộc thi, chia sẻ: “Bài chòi dân gian khá gần gũi với bà con Hoài Nhơn quê tôi. Ở đây, tôi thường được xem các hội đánh bài chòi, và rất ấn tượng với những câu thai bài chòi đúc kết nhiều kinh nghiệm sống, lại chứa đựng yếu tố hài hước dân gian. Khi biết về cuộc thi sáng tác câu thai do Hội VHNT Bình Định chủ trương tổ chức, tôi đã tìm hiểu thêm và tham gia viết nhiều câu thai tham gia cuộc thi”.

Nhà thơ Mai Thìn, Chủ tịch Hội VHNT Bình Định, phấn khởi: “Thời gian phát động cuộc thi chỉ một tháng, cho nên điều chúng tôi lo nhất là sợ ít người tham gia, kết quả sẽ không đạt như mong muốn. Tuy nhiên, cuộc thi đã rất thành công. Các câu thai phản ánh đa dạng các đề tài, bám sát vào đời sống. Đặc biệt, có nhiều câu thai dành cho lứa tuổi thiếu nhi, tạo nhiều thuận lợi để đưa nghệ thuật bài chòi vào môi trường học đường”.

Một tiết mục diễn xướng bài chòi tại hội đánh bài chòi dân gian tại TP Quy Nhơn. Ảnh: NGÔ PHONG

Câu thai cho “hiệu nhí”

Là một trong những tác giả tạo nhiều ấn tượng trong cuộc thi, tác giả Võ Văn Thời, ở TX Hoài Nhơn đã dồn sức viết nhiều câu thai dí dỏm, đáng yêu về tuổi học trò: “Học hành sao bạn chẳng ham/ Dụm năm, dụm bảy ăn hàng sớm trưa/ Ngày thì thích những ngày mưa/ Đêm về ngủ gật, sáng trưa chẳng xem bài” (con bài Năm Dụm), hoặc: “Hai nhân với bốn bằng mười/ Cửu chương chẳng thuộc, có cười được không/ Thầy gọi bài cũ không xong/ Như là ông tượng đứng trông trong chùa (con bài Cửu Chùa).

Tác giả Võ Văn Thời cũng được Ban tổ chức  trao giải “Chuyên đề bài chòi trong học đường” với 27 câu thai dành cho 27 con bài. Anh thổ lộ: “Mong những câu thai của mình sẽ góp phần nhỏ bé cùng sáng tác của các nghệ sĩ, nghệ nhân khác, làm phong phú thêm câu thai bài chòi hiện nay, góp phần đưa câu thai bài chòi lan tỏa vào môi trường học đường”.

Từ cuộc thi, nhiều tác giả đã chú tâm hơn mảng câu thai dành cho thiếu nhi. Nghệ nhân Phạm Hoàng Việt, người đạt giải nhất cuộc thi khi tham gia 35 câu thai phân bố đều khắp 27 con bài, tâm sự: Ngoài các mảng chính về các vấn đề xã hội, đất nước con người, thì tôi cũng đang dành nhiều chú tâm cho các “hiệu nhí”. Để bảo tồn, phát huy bài chòi dân gian, việc đưa bài chòi tiếp cận môi trường học đường là điều rất cần thiết. Việc bổ sung câu thai dành cho học đường cũng là điều mà những người tâm huyết với bài chòi dân gian hết sức quan tâm.

Chỉ trong thời gian ngắn phát động nhưng Cuộc thi sáng tác câu thai bài chòi đã trở thành điểm nhấn đáng chú ý khi tạo được sự cộng hưởng và mang lại nhiều giá trị ý nghĩa. Nhà thơ Mai Thìn chia sẻ: “Để đáp ứng nhu cầu thưởng lãm cũng như trình độ nhận thức ngày càng cao của công chúng thì việc đầu tư sáng tác để có thêm nhiều câu thai bài chòi là cần thiết. Vì thế, chúng tôi sẽ tiếp tục tổ chức cuộc thi này trong các lần sau, hy vọng sẽ đón nhận sự đồng hành của nhiều người hâm mộ bài chòi và yêu quê hương Bình Định. Hội đang hoàn chỉnh toàn bộ hệ thống câu thai đạt giải của cuộc thi, đóng thành tập để gửi tặng các CLB Bài chòi trong tỉnh”.

NGÔ PHONG