Bồ kết hương quê

Tản văn của PHAN HUY THÙY

Cuối tuần, trong khi nhiều người lựa chọn ngày nghỉ cuối tuần để nghỉ ngơi, thư giãn bằng các chuyến đi chơi biển, ruổi rong ở các nhà vườn du lịch, thì cô giáo tôi quen chọn cách đưa gia đình nhỏ của mình về quê với ông bà, rồi cùng nhau thu hoạch trái bồ kết. Nhìn hình ảnh vui vẻ cô ấy chia sẻ trên facebook, tôi vừa thích thú vừa bồi hồi nhớ lại loài cây trái mà một quãng đời dài tôi từng gắn bó.

Ngày trước ở thôn quê, bồ kết mọc nhiều nơi vườn hoang, bãi soi tre, hoặc gò đất rộng. Thật tình đối với tuổi thơ, chúng tôi không thích thú gì loại cây này vì chúng nhiều gai và trái không ăn được. So với ổi, xoài, mận, vú sữa, đào lộn hột… thì bồ kết chẳng có gì thú vị. Cây cao, tán rộng, gai nhiều chi chít, dù trái lủng lẳng từng chùm nhưng không ăn được nên đâu có đứa nào để ý. Cây bồ kết như biết thân phận mình nên chúng thường xù xì, gai góc, đứng nép ở một góc vườn, lặng lẽ, trầm ngâm, ra hoa, kết trái, qua bao mùa mưa nắng.

Thế nhưng, với các bà, các mẹ và chị em gái thì bồ kết thân thiết, thắm tình. Tôi nhớ cây bồ kết rất to của nhà ngoại, đứng sát bụi tre cạnh chuồng bò, cây ra hoa vào cuối hè sang thu nhưng không mấy ai để ý, đến khi trái chín đen từng chùm vào khoảng đầu xuân là bà ngoại, các dì, các chị cùng nhau khèo hái để dành nấu nước gội đầu. Cây bồ kết có sức sống mãnh liệt, chịu được khô hạn, cành nhánh sum xuê nên cho trái nhiều. Bồ kết được thu hái, lựa chọn, làm sạch bằng cách loại bỏ trái sâu, trái lép rồi phơi khô để bảo quản được lâu. Dưới ánh nắng xuân vàng tươi ấm áp, bên góc sân hiên nhà, bà ngoại và dì Tám đặt vào trong mấy chiếc rổ, sàng, nia từng chùm bồ kết chín để hong phơi rồi chia cho mấy chị em. Nhìn cách nâng niu, chăm chút cẩn thận đó, tôi hiểu là bà và dì yêu quý bồ kết lắm. Mùi hăng hắc, nồng nồng của bồ kết như còn quanh quẩn mãi bên sân.

Tranh của họa sĩ DŨNG HUY

Thuở chưa có nhiều dầu gội như bây giờ, bồ kết hiện diện trong mỗi gia đình, nhất là nhà có đông chị em gái. Nhìn vẻ ngoài xù xì, cong queo, đen đúa nhưng khi đập dập ra, cho vào nước đun sôi lên là có được thứ nước vàng ươm, sóng sánh, thơm tho mộc mạc lành hiền. Bồ kết có mùi hăng, nồng cay hơi khó chịu nhưng khi nấu nước lại cho mùi thơm thoang thoảng, dịu dàng và nồng nàn, lưu hương. Dùng nước bồ kết gội tóc vừa sạch gàu, vừa cho mái tóc đen dài óng mượt. Chẳng thế mà trái bồ kết trở thành thứ quà quê dân dã, được các chị em biếu tặng, san sẻ cho nhau và cất giữ như của để dành.

Tuổi thơ tôi đầu trần chân đất, hết ruộng đồng rồi chạy dọc bờ sông, tóc tai khét mùi đất bùn mưa nắng, chẳng phai màu rơm rạ chốn quê xưa. Mỗi buổi chiều về, mẹ nấu nồi nước bồ kết, bỏ thêm vào vài lá dứa, lá chanh, lá bưởi, pha thêm ít nước lạnh cho vừa ấm để gội đầu. Lạ thay, mái tóc đang dơ, bết đầy bùn đất, dính lại thành cục, vậy mà khi gội thứ nước vàng tươi sóng sánh ấy là bung rời ra từng sợi, sạch sẽ.

Tôi lớn lên thêm một chút, hình ảnh các cô gái quê thường gội đầu, chải tóc bên hiên nắng, mái tóc dài óng ả, tỏa ra mùi hương thơm của bồ kết, hoa bưởi, lá chanh đã từng khiến cho bao chàng trai ngẩn ngơ, say đắm. Rồi tôi còn biết bồ kết có thể làm một vị thuốc dùng để xông giải cảm rất hiệu nghiệm. Người ta còn dùng bồ kết xông nhà để xua đuổi tà khí, tâm linh như thế không biết thật đến đâu, nhưng những ngày giá lạnh, đôi khi mẹ tôi đốt một vài trái bồ kết trong trã đất đặt ở gầm giường, mẹ tôi bảo, làm như thế thì nội tôi sẽ bớt mỏi xương cốt, dễ ngủ; mà nhà cửa cũng thơm tho, xua đi cái ẩm ướt của mùa…

Có những thứ ngủ vùi trong ký ức, sớm mai bỗng thức dậy bên lòng, mái tóc dài và mùi hương bồ kết, chưa bao giờ thôi tha thiết nhớ mong. Giữa cuộc mưu sinh vội vã nhọc nhằn, một phút lắng lòng khi gặp lại hình ảnh dấu yêu xưa cũ. Tôi nhắn gọi cô em để dành cho mình một ít bồ kết, với mong muốn tìm lại chút hương quê!