Mỹ thuật Việt soi từ phía khác

Mỹ thuật Việt soi từ phía khác (Nhà xuất bản Mỹ thuật, 2022) là tập sách của nghệ sĩ thị giác, nhà nghiên cứu nghệ thuật Trần Hậu Yên Thế, tập hợp 25 bài chuyên khảo về lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Cuốn sách tiếp cận nhiều tư liệu, hình ảnh, luận chứng cụ thể về mỹ thuật, văn hóa Việt trên nhiều nền văn hóa khác nhau. Từ đó lần tìm, so sánh, “soi” thấy những điều mới từ những tồn tại quen thuộc hàng trăm, ngàn năm qua.

Cuốn sách này là chuyến du hành cùng nghệ thuật Việt xuyên không gian và thời gian, qua những tiêu điểm để bắt lấy những vấn đề cần thiết, cụ thể để luận giải, biện bác, soi rọi từ góc nhìn mới. Tác giả khảo sát từ thời cổ trung đại cho tới thời cận hiện đại nửa đầu thế kỷ XX. Trong cuộc du hành của mình, tại mỗi “trạm dừng”, ông cho thấy khả năng bóc tách, lật xới vấn đề, mở ra những góc tiếp cận mới bằng khả năng quan sát tỉ mỉ, luận giải chặt chẽ, như TS Phạm Long nhận định: “Tại mỗi bài viết đơn lẻ, ví như một trạm dừng trong chuyến du hành này, người đọc có được khoảng thời gian thú vị để chiêm ngưỡng kỹ càng - hay “soi” - các tác phẩm, suy tư về những vấn đề được trình bày với một văn phong dung dị của nhà nghiên cứu, đôi khi có sự trích dẫn cả huyền sử hay thi ca, nên càng hấp dẫn song không kém phần thuyết phục bởi những dẫn chứng mang tính phân tích, so sánh liên ngành, từ khảo cổ học, nhân học, địa dư học, cho đến văn hóa học, biểu tượng luận…”.

Tác giả tiếp cận vấn đề, tìm điểm mới và đôi khi, vạch ra những điều chưa chính xác bằng dẫn chứng cụ thể. Như trong bài chuyên khảo “Con nghê trên ngai vàng triều Nguyễn và nhầm lẫn trong ghi chép của Ch. Gosselin”, khi Gosselin mô tả hình ảnh về ngai vàng của vua nhà Nguyễn trong quyển sách L’Empire d’Annam (Đế quốc An Nam) và viết rằng: “Nhà vua ngồi trên cao, để chân trên những con rồng biểu tượng…”, thì Trần Hậu Yên Thế đã chỉ ra: “Đây là mô tả khá đặc sắc, nhưng có một nhầm lẫn nho nhỏ là chân vua đặt chân lên con nghê chứ không phải con rồng. Bức ảnh chụp vua Đồng Khánh ngồi trên ngai vàng thấy rõ hình con nghê. P.Ducuing và F.Barbedienne là hai đồng tác giả đã làm tượng đồng vua Khải Định hiện đặt ở trong lăng. Ở pho tượng này cũng thấy có hình hai con nghê mà đức vua đặt chân lên”. Bên cạnh đó, soi chiếu dưới nhiều sử liệu, tác giả đã minh định về biểu tượng con nghê và khẳng định vị thế của con vật linh này, giữ một vị trí tôn nghiêm, trân trọng bậc nhất của triều đình Nguyễn.

Bằng cách tiếp cận cụ thể, vừa có sự bài bản khoa học của một nhà nghiên cứu vừa có những phong phú tung tẩy với tinh thần nghệ sĩ, tác giả cuốn sách đã mang đến nhiều thông tin thú vị, lôi cuốn, góp phần mở rộng biên độ tiếp cận mỹ thuật và văn hóa Việt với những bạn đọc quan tâm đến lĩnh vực này.                     

VÂN PHI