Đối thoại Shangri-La 20: Quan hệ Mỹ - Trung khó có tiến triển mới
Cách đây 2 tuần, người phát ngôn Nhà Trắng John Kirby cho biết, Bộ Quốc phòng Mỹ đã thảo luận về khả năng tổ chức một cuộc gặp bên lề giữa Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin và người đồng cấp Trung Quốc Lý Thượng Phúc tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 20, diễn ra từ ngày 2 - 4.6 tại Singapore. Tuy nhiên, Bắc Kinh chưa vội trả lời.
Hai hành tinh trong hình dạng cờ Mỹ và Trung Quốc tại một gian hàng ở Hội chợ mùa Xuân tại Bắc Kinh (Trung Quốc) ngày 13.5.2023. Ảnh: AP/Andy Wong
Triển vọng về một cuộc gặp này vốn được mong chờ, sau những căng thẳng về an ninh khu vực và tranh chấp thương mại được cho là làm chậm kế hoạch tái hợp tác giữa 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới. Mới đây, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo và người đồng cấp Trung Quốc Vương Văn Đào cũng có cuộc trao đổi cấp Bộ trưởng đầu tiên giữa 2 nước trong nhiều tháng.
Tuy nhiên, đầu tuần này, hãng tin Reuters dẫn nguồn từ Lầu Năm Góc cho biết, Trung Quốc đã từ chối đề nghị này, một dấu hiệu mới cho thấy căng thẳng giữa hai cường quốc này khó có thể hạ nhiệt. Theo nhà phân tích an ninh Ian Storey cho rằng, lời đáp từ không mong muốn này sẽ khiến tình hình khu vực căng thẳng hơn. Mặc dù quan chức Trung Quốc không giải thích cho động thái này, nhưng một số chuyên gia lý giải nguyên nhân có thể xuất phát từ việc ông Lý Thượng Phúc nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ hồi năm 2018, liên quan đến vai trò của ông trong chuyển giao máy bay chiến đấu Su-35 và hệ thống phòng không S-200 từ Trung Quốc sang Nga. Khi đó, tờ Bloomberg đã đặt vấn đề về thế khó của Mỹ nếu nước này muốn liên lạc với ông Lý Thượng Phúc để giữ các kênh liên lạc quốc phòng luôn mở.
Đã từng có những hy vọng rằng, năm 2023 sẽ chứng kiến một mối quan hệ nồng ấm hơn giữa hai siêu cường thế giới này, nhất là sau khi Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Joe Biden bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Bali (Indonesia) hồi tháng 11.2022. Tuy vậy, ngọn lửa hy vọng vừa nhen nhóm đã nhanh chóng bị dập tắt, sau khi xảy ra vụ khinh khí cầu của Trung Quốc bị Mỹ bắn hạ khi bay vào lãnh thổ Mỹ vào tháng 2.2023, do nghi ngờ có gắn thiết bị do thám. Phát biểu tại buổi họp báo hôm 21.5, ở Hiroshima (Nhật Bản), khi được hỏi về sự cố này, Tổng thống Mỹ cho rằng, mọi thứ sẽ thay đổi về mặt đối thoại và quan hệ
Mỹ - Trung sẽ sớm “tan băng”. Tuy nhiên, nhà cố vấn chiến lược về địa chính trị ở châu Á - Thái Bình Dương, ông Alexander Neill, cho rằng, mối quan hệ giữa quân đội hai nước mới chính là vấn đề nhạy cảm và nguy hiểm nhất trong quan hệ song phương. Quan chức Mỹ cũng thừa nhận, sự đổ vỡ trong liên lạc quốc phòng có thể làm tăng nguy cơ khủng hoảng hay xung đột không lường trước giữa hai bên.
Vậy nên, việc Trung Quốc từ chối gặp song phương với Mỹ bên lề Đối thoại Shangri-La 20, vốn được xem là diễn đàn để quan chức quốc phòng các nước kết nối một cách không chính thức, khiến các nhà quan sát trong khu vực bi quan về khả năng tiến triển trong quan hệ giữa hai nước. Ông James Crabtree, Giám đốc điều hành khu vực châu Á của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), nhận định: Không có nhiều kỳ vọng về sự “dịu giọng” của quan chức quốc phòng hai nước tại diễn đàn năm nay, mà ngược lại, hai bên còn có thể “đấu khẩu” và đối đầu nhiều hơn, do mối quan hệ đã bị bao phủ bởi những cạnh tranh chiến lược trong nhiều lĩnh vực.
Thừa nhận Đối thoại Shangri - La là dịp để cải thiện kênh liên lạc quốc phòng giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng, theo các nhà phân tích, vấn đề cốt lõi vẫn là đối thoại giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Joe Biden. Từ nay đến cuối năm, hai nhà lãnh đạo này có ít nhất hai dịp để gặp nhau, đó là Hội nghị Thượng đỉnh G20 vào tháng 9 và Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) vào tháng 11.
LÊ HỒNG QUẢNG (Theo Reuters, Bloomberg)