TS. Nguyễn Trọng Hiền: “Tôi học Vật lý rất bình thường”
Là một nhà Vật lý học được giới chuyên môn đánh giá cao với nhiều thành công trong lĩnh vực Vật lý, thiên văn học, nhưng TS. Nguyễn Trọng Hiền (công tác tại Phòng thí nghiệm động cơ phản lực, Viện Khoa học Công nghệ California, Cơ quan Hàng không và Không gian (NASA), Hoa Kỳ) “bật mí” với các bạn học sinh sinh viên Bình Định trong buổi nói chuyện chiều 11.8, rằng mình từng học Vật lý rất bình thường.
Rất đông giáo viên và học sinh, sinh viên đã có mặt để nghe tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền trao đổi về “Thuở ban sơ” của vũ trụ.
Một bài thuyết trình ngắn gọn và gần gũi về “Thuở ban sơ” của vũ trụ; gần 20 câu hỏi… gói gọn chỉ trong hơn 2 giờ đồng hồ. Vẫn chất giọng người Đà Nẵng, khá cởi mở và chân tình, TS. Nguyễn Trọng Hiền, đã kể một câu chuyện và “gieo” niềm tin khoa học cho các bạn trẻ.
Dai dẳng một câu hỏi
Câu mở đầu cho bài diễn thuyết vào 15 giờ chiều 11.8 tại Trung tâm Văn hóa tỉnh, TS. Nguyễn Trọng Hiền nói về những vấn đề về thuở ban sơ của vũ trụ. “Vũ trụ bắt nguồn từ đâu? Đó là một trong những câu hỏi dai dẳng tưởng chừng sẽ không bao giờ có được câu trả lời thỏa đáng. May thay, gần đây đã hé lộ những chứng cứ giúp chúng ta tiếp cận vấn đề một cách nghiêm túc”, TS. Hiền bắt đầu câu chuyện.
TS. Nguyễn Trọng Hiền say sưa chia sẻ về những nghiên cứu của mình.
Quan sát thiên văn, các em học sinh sẽ nghĩ đó là cái gì xa xôi lắm. Nhưng với TS. Hiền, thật ra những quan sát thiên văn không có gì phức tạp, hay ghê gớm vậy. Khi chúng ta quan sát một vật thể trên bầu trời chính là để chỉ ra cho được 3 câu hỏi: chỉ ra vật thể đó nằm ở đâu? độ sáng của nó là bao nhiêu? và vật thể đó có màu gì? Toàn bộ kiến thức thiên văn của loài người đi xuyên suốt cho những câu hỏi này thôi.
TS. Vật lý Nguyễn Thị Minh Phương, nguyên Trưởng khoa Vật lý Trường ĐH Quy Nhơn đã chia sẻ rằng, cả cuộc đời TS. Hiền đam mê theo đuổi bức xạ phông nền vũ trụ (CMB), hay còn gọi là bức xạ tàn dư vũ trụ, những rơi rớt từ thuở khai sinh vũ trụ.
Giữa tháng 3.2014, cả thế giới sửng sốt trước công bố khoa học của nhóm nghiên cứu Mỹ thuộc dự án BICEP2 khi họ cho biết đã quan sát được dấu hiệu còn sót lại trên bầu trời qua việc giãn nở siêu nhanh của không gian xảy ra trong khoảng một phần rất nhỏ của giây ngay sau khi vật chất được tạo ra. Công trình được công bố ngay lập tức nhận được sự đánh giá rất cao của giới khoa học thế giới. GS. Marc Kamionkowski, ĐH Johns Hopkins, đánh giá đây là phát hiện ngoạn mục với những lập luận rất thuyết phục. Và Nguyễn Trọng Hiền là một thành viên cùng đóng góp cho sự thành công của BICEP2
Khám phá B-mode của BICEP2 mang ý nghĩa vô cùng to lớn. Đây là di chỉ để lại trong vũ trụ từ lúc bắt đầu hình thành, chỉ chừng một phần tỉ tỉ tỉ tỉ giây tuổi. Khám phá B-mode của BICEP2 sẽ mở ra cửa ngõ mới để các nhà vật lý tiếp cận vũ trụ ở giai đoạn phôi thai này. Vũ trụ phát sinh từ nhiễu loạn lượng tử, rồi giãn nở cực nhanh qua giai đoạn lạm phát. Bicep2 phát hiện mức phân cực trong bức xạ nền. Nếu được kiểm chứng, mức phân cực có ý nghĩa đặc biệt trong vật lý.
“Sự giãn nở như thế để lại những hậu quả nhất định cho quá trình phát triển của vũ trụ về sau. Và vì thế, vũ trụ quan của chúng ta sẽ thay đổi ở tầng mức cơ bản nhất. Tôi tin rằng sự thay đổi này tương tự sự thay đổi trong nhận thức của con người khi lần đầu nhận ra trái đất xoay quanh mặt trời chứ không phải ngược lại”, TS. Hiền khẳng định.
TS. Nguyễn Trọng Hiền (phải) nhận hoa của Phó Chủ tịch UBND tỉnh Mai Thanh Thắng.
Cảm xúc khó tả khi nhìn màu cờ Tổ quốc ở Nam cực
Tháng 9.1994, TS. Nguyễn Trọng Hiền đã làm một điều tự hào cho Việt Nam, khi cắm quốc kỳ Việt Nam giữa băng tuyết tại Cục Chào đón ở châu Nam Cực, bên cạnh quốc kỳ Mỹ, Nga, Anh, Đức, Pháp, Nhật, Úc, New Zealand, Chile, Argentina, Nam Phi… Đây là lần đầu tiên lá cờ đỏ sao vàng phấp phới bay tại đây.
Đặc biệt quan tâm đến chi tiết đó, Nguyễn Ngọc Gia Hân (học sinh lớp 10A1, Trường chuyên Lê Quý Đôn) đã đặt câu hỏi về cảm xúc khi là người Việt Nam đầu tiên cắm cờ Tổ quốc trên Nam cực. TS. Hiền chia sẻ: “Đó thật sự là một cảm xúc khó tả. Nhìn màu cờ đỏ sao vàng ở đất Nam Cực, tôi nghĩ nhiều lắm về những người đã nằm xuống, tôi nghĩ về các em, về những người trẻ, tôi muốn cho các em nhiều hơn niềm tin và sự hi vọng”.
Buổi nói chuyện rôm rả hơn khi phần giao lưu của các bạn học sinh sinh viên Bình Định là đan xen những tìm tòi, khám phá về những huyền bí của vũ trụ cho đến cả những suy tư và trăn trở về khoa học.
Lương Trần Đình Việt, cựu học sinh Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, là người mở đầu buổi giao lưu với TS. Nguyễn Trọng Hiền. Từng là học sinh chuyên Lý, ‘rinh’ về giải Ba học sinh giỏi quốc gia, Việt đặc biệt quan tâm đến buổi gặp gỡ này. Ngoài hai câu hỏi liên quan đến các vấn đề không gian giãn nở và lực hấp dẫn, câu hỏi thứ ba của Việt khiến nhiều bạn trẻ tâm đắc: “Thầy có suy nghĩ như thế nào khi những học sinh có tố chất về Vật lý như từng có giải Olympic quốc tế Vật lý nhưng lại chọn rẽ sang các ngành học kinh tế, an ninh khi thi đại học?”.
Trả lời câu hỏi này, TS. Hiền cho rằng: “Tôi khá phóng khoáng và có thể cách trả lời của tôi sau đây không được nhiều người bằng lòng. Nhưng theo tôi, được làm việc mình thích và giỏi là tốt nhất. Tôi là người may mắn được làm điều mình thích và điều mình giỏi. Có thể các bạn ấy từng rất thích Vật lý nhưng đến lúc phải lựa chọn, họ là có một niềm yêu thích khác. Chúng ta tôn trọng sự lựa chọn đó, hướng đi đó”.
Việt cho biết thêm, em ấn tượng với những gì TS. đã trao đổi, ngưỡng mộ sự nhiệt huyết trong nghiên cứu khoa học của ông. Nhờ có buổi hôm nay, em được biết thêm về khái niệm thú vị - sóng hấp dẫn. Tuy nhiên, em lại chưa hài lòng lắm với câu trả lời của tiến sĩ về việc các học sinh có tố chất về nghiên cứu khoa học lại rẽ ngang sang ngành khác. “Chắc chắn phải đam mê và có tố chất thì mới có thể đam mê Vật lý và giành giải cao ở các cuộc thi quốc tế. Nên, việc không tiếp tục con đường nghiên cứu khoa học khiến em thấy phí phạm về tài năng”, Việt trao đổi.
TS. Hiền khá thích thú với câu hỏi của một bạn trai đặt vấn đề về nguyên nhân dẫn đến vụ nổ Big Bang. Ông cho biết: “Ban đầu có 1 trường vô hướng làm cho vũ trụ giãn nở rất nhanh và gây ra vụ nổ. Chúng ta chỉ biết đến đó thôi, chưa thể mô tả chính xác”.
“Tôi học Vật lý rất bình thường”
“Tôi học rất bình thường. Với Vật lý, tôi học từ thầy cô, từ các bạn của tôi. Những gì không hiểu thì phải cần có thời gian dài để nghiên cứu”, TS. Nguyễn Trọng Hiền “bật mí”.
Theo TS. Hiền, hiện nay, các bạn trẻ ở Việt Nam có rất nhiều điều kiện tiếp cận và nghiên cứu về khoa học Vật lý. Nếu các em muốn học, thích học thì các em đừng ngại bởi môi trường học và nghiên cứu đã rất thông thoáng. Điều quan trọng là các em hãy làm những điều mình thích và các em có khả năng.
Đáp lại câu hỏi về tình yêu Vật lý bắt nguồn từ đâu và động lực nào giúp ông vượt qua những khó khăn của bạn Phan Kim Trâm, học sinh Trường Quốc học Quy Nhơn, TS. Hiền tiết lộ: “Lúc nhỏ, tôi và các bạn có tranh cãi về chuyện học vật lý. Năm học lớp 8, tôi có đọc sách, nhất là những câu chuyện về Eistein. Hồi đó, tôi biết ông giỏi, thiên tài, nhưng không ngờ ổng giỏi kinh khủng như thế. Nêu tôi biết ổng đã giỏi đến mức như thế thì tôi đã bỏ cuộc từ lâu rồi, vì khả năng tôi có hạn thôi”.
Đến cuối buổi trao đổi, vẫn có rất nhiều cánh tay háo hức để được đặt câu hỏi. Nhiều bạn còn tranh thủ cuối chương trình, chạy lên tận sân khấu để nhờ TS. Hiền chỉ dẫn thêm về những thắc mắc bấy lâu về vũ trụ. Lê Thị Tâm, học sinh lớp 12 chuyên Toán, Trường THPT chuyên Lê Quý Đôn, chia sẻ: “Em thích học Toán, nhưng những gì TS. Hiền chia sẻ hôm nay đã tiếp thêm cho em niềm thích thú với Vật lý. Đó thật sự là những kiến thức khoa học rất bổ ích và gần gũi”.
THU HIỀN - NGUYỄN MUỘI
Không chỉ là “đất thơ”, “đất văn”, lãnh đạo tỉnh Bình Định đã rất quan tâm đến khoa học. Với sự hỗ trợ của GS. Trần Thanh Vân và Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành, rất nhiều nhà khoa học trên khắp thế giới đã tụ hội và tham gia giảng dạy, nói chuyện giao lưu với học sinh sinh viên. Hôm nay, các bạn đã rất may mắn khi được TS. Nguyễn Trọng Hiền “đưa về” những thông tin khoa học mới nhất và bổ ích về Vật lý học, để “gieo” và “đắp” thêm niềm đam mê với khoa học. Tôi hi vọng, chiều hôm nay, trong số những bạn trẻ ngồi đây mai sau sẽ có (dù ít thôi) bạn trẻ trở thành những nhà khoa học tài năng, góp phần xây dựng quê hương và bảo vệ chủ quyền của Tổ quốc.
GS. VS. NGUYỄN VĂN HIỆU - nguyên Viện trưởng Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam.
TS. Nguyễn Trọng Hiền sinh năm 1963, tại TP Đà Nẵng. Năm 2010, ông được mời về Việt Nam tham gia giảng dạy chương trình vật lý tiên tiến tại Trường ĐH Sư phạm Huế. Từ đó, mỗi năm dù bận rộn, ông vẫn dành vài tuần để giảng dạy tại Huế, Quy Nhơn...
Trong khuôn khổ chương trình “Gặp gỡ Việt Nam” lần 9 diễn ra tại Quy Nhơn tháng 8.2013, TS. Nguyễn Trọng Hiền đã trực tiếp đứng lớp chuyên đề bức xạ nền vũ trụ mà học viên là các nhà khoa học thiên văn trẻ Việt Nam và một số nước khác, trong đó không ít người đã là tiến sĩ.
Đầu tháng 8.2014, TS. Nguyễn Trọng Hiền đã về giảng bài tại Trường Vật lý thiên văn Việt Nam ở Quy Nhơn. Đây là loại trường hè theo mô hình summer school ở các nước phát triển, chỉ dạy và học một vài tuần vào dịp hè về một số chủ đề mới. Trường sử dụng tiếng Anh, có tên quốc tế là Vietnam School of Astrophysics (VSOA). Trường hướng tới các nhà nghiên cứu trẻ. Những học viên cao học hay nghiên cứu sinh quan tâm đến các chuyên đề mà trường giảng dạy đều có thể đến dự.
Nhiều lần đến Quy Nhơn tham dự hội nghị, hội thảo khoa học, giảng dạy, TS. Nguyễn Trọng Hiền cho biết ông ấn tượng về một Quy Nhơn xanh. Xen lẫn trong loạt ảnh về nghiên cứu khoa học của ông ở khắp bốn phương, nhiều bạn trẻ và cả những đại biểu dự đều có một niềm xúc cảm tự hào khi hình ảnh về hội đánh bài chòi cổ dân gian Bình Định được hiện lên.
“Cảm nhận lớn nhất và rất đáng trân trọng chính là người dân Bình Định không chỉ yêu, hiểu biết sâu sắc về văn hóa dân tộc mà còn thể hiện bằng những hành động, việc làm cụ thể. Đơn giản thôi, thành phố đã không bán đi “khu đất vàng” ngay trung tâm thành phố mà dành cho các hoạt động sinh hoạt văn hóa cộng đồng, cho các em nhỏ chơi thả diều, người lớn tập trung hóng gió và thư giãn vào mỗi buổi chiều”, ông nói.