Với đôi bàn tay khéo léo, tài hoa, óc sáng tạo phong phú, người thợ thổi hồn trên từng thớ gỗ để tạo nên những sản phẩm thủ công mỹ nghệ giữ hồn cốt của dân tộc, như tủ thờ, tam sơn, bình phong, hoành phi, liễn đối, khay trà, tranh… 

…sau đó dùng chiếc cưa lộng cắt xà cừ thành những chi tiết với độ chính xác cao để khảm lên gỗ.

Chị Nguyễn Thị Xuân (31 tuổi), ở khu phố Cẩm Văn, phường Nhơn Hưng, có 10 năm làm nghề khảm xà cừ, bộc bạch: “Nghề này không nặng nhọc nên phù hợp với phụ nữ, thu nhập ổn định từ 7 - 8 triệu đồng/tháng, tôi sống được với nghề. Để tạo nên một tác phẩm hoàn chỉnh, người thợ thực hiện tỉ mẩn nhiều công đoạn, như: Chọn xà cừ, vẽ mẫu, cưa mài mẫu, đục mảnh, khảm lên gỗ, tỉa nét, đánh bóng… để tạo hình tác phẩm”.

Anh Nguyễn Hải Long (41 tuổi) có hơn 20 năm làm nghề và hiện là chủ một cơ sở khảm xà cừ ở thôn Vân Sơn, xã Nhơn Hậu (TX An Nhơn). Theo anh Long, nguyên liệu để khảm được lấy từ phôi vỏ trai, ốc biển nhập khẩu từ Singapore, Indonesia. Vỏ trai, ốc được cắt thành từng mảnh, mài sạch lớp vỏ ngoài để lấy lớp xà cừ sáng bóng ở giữa và bên trong. Các mảnh xà cừ sau đó được ngâm nước nóng, hơ, ép thẳng và phân loại theo màu sắc. Thợ khảm sẽ dùng keo hoặc mủ thông để kết dính xà cừ lên gỗ.

Có hai hình thức khảm là khảm chìm (xà cừ được gắn chìm dưới bề mặt gỗ đục âm nét) và khảm nổi (xà cừ được tạo hình 3 chiều và gắn nổi trên bề mặt gỗ). Theo những người làm nghề khảm xà cừ, công đoạn khó nhất để “thổi hồn” vào tác phẩm là tỉa nét. Người thợ sử dụng một chiếc bút bằng sắt có đầu nhỏ nhọn, sắc lẹm để vẽ lên từng mảnh xà cừ đã khảm những đường nét hoa mỹ, sống động.