Hoạt động khai thác, chế biến titan:
Đi tìm sự ổn định và bền vững
Thời gian qua, tuy hoạt động khai thác, chế biến titan ở tỉnh Bình Định nói riêng và cả nước nói chung đã đạt được những kết quả khả quan, đóng góp một phần không nhỏ cho ngân sách nhà nước; song vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, khó khăn. Giải pháp nào để hoạt động khai thác, chế biến titan ngày càng hiệu quả, chống lãng phí tài nguyên quốc gia là vấn đề được các nhà khoa học, nhà quản lý và doanh nghiệp (DN) đề cập tại Đại hội Hiệp hội Titan Việt Nam lần thứ VII, vừa diễn ra tại TP Quy Nhơn.
Bình Định là một trong những tỉnh đi đầu về lĩnh vực chế biến sâu titan và sản xuất xỉ titan.
- Trong ảnh: Một góc phân xưởng xỉ titan của Công ty CP Khoáng sản Bình Định.
Nhiều mối quan ngại
Ông Lê Văn Lịch, Chủ tịch Hiệp hội Titan Việt Nam, cho biết: Theo thống kê, cả nước hiện có 47 giấy phép khai thác titan được cấp và còn hiệu lực, với công suất khai thác trên 1,26 triệu tấn/năm. 4 năm qua, đã có 5 nhà máy luyện xỉ đi vào sản xuất với tổng công suất 64.000 tấn xỉ/năm, sau 1 - 2 năm hoạt động đã tiếp tục đầu tư mở rộng giai đoạn 2, nâng tổng công suất lên 137.000 tấn/năm. Tính từ năm 2011 đến nay, bình quân cả nước đã sản xuất khoảng 350.000 tấn titan/năm; tiêu thụ 300.000 tấn; doanh thu từ khai thác, chế biến đạt khoảng 2.200 tỉ đồng; nộp ngân sách nhà nước khoảng 400 tỉ đồng. Riêng 6 tháng đầu năm 2014, cả nước sản xuất gần 113.000 tấn titan; doanh thu trên 1.083 tỉ đồng.
Theo Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định Lê Hữu Lộc, Bình Định là một trong những tỉnh có tiềm năng lớn về titan. Hiện trên địa bàn tỉnh có 8 DN được cấp phép khai thác titan đang hoạt động, với công suất 256.000 tấn/năm. Điều đáng ghi nhận, toàn quốc hiện có 5 nhà máy luyện xỉ titan, trong đó Bình Định chiếm tới 3 nhà máy. Bình quân mỗi năm các DN khai thác titan trên địa bàn tỉnh đạt giá trị KNXK khoảng 60 triệu USD, đóng góp một phần quan trọng vào ngân sách nhà nước.
Tuy nhiên, thời gian qua, hoạt động khai thác, chế biến titan vẫn còn tồn tại không ít hạn chế, khó khăn, bất cập. Theo ông Lê Văn Lịch, ngành công nghiệp titan Việt Nam vẫn phát triển theo kiểu manh mún, nhiều đơn vị vẫn làm ăn theo lối “cục bộ địa phương”, không muốn hợp tác, liên kết, thậm chí cạnh tranh không lành mạnh. Đồng thời, việc cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản titan còn nhiều bất cập, làm thất thoát tài nguyên, dẫn đến tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại… Bên cạnh đó, do yếu về năng lực tài chính, năng lực chuyên môn, nhiều DN sản xuất titan thiếu ổn định, không có điều kiện đầu tư thiết bị, công nghệ mới, nên sản phẩm không đáp ứng yêu cầu của thị trường và không tận thu triệt để tài nguyên khoáng sản, sản xuất không thân thiện với môi trường. Điều đáng lo ngại là tình trạng khai thác, vận chuyển, mua bán trái phép titan chưa giảm; việc buôn lậu, gian lận thương mại vẫn còn diễn biến phức tạp, dẫn đến thất thoát lớn ngân sách nhà nước.
Còn theo ông Nguyễn Ngọc Thành, Phó Vụ trưởng Vụ Công nghiệp nặng (Bộ Công Thương), hiện ở Việt Nam chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn cho công nghệ, thiết bị sử dụng khai thác, tuyển titan; hầu hết đều nhập từ Trung Quốc. Nhà nước cũng chưa định hướng cho DN phải xây dựng công nghệ khai thác hiện đại, thân thiện với môi trường. Bên cạnh đó, tiến độ đầu tư các dự án chế biến sâu titan còn chậm.
Cần có những giải pháp hữu hiệu
Với kết quả và cả những tồn tại, hạn chế của hoạt động khai thác, chế biến titan thời gian qua, tại Đại hội Hiệp hội Titan Việt Nam lần thứ VII-2014, nhiều nhà khoa học, nhà quản lý và DN đã có những ý kiến đóng góp thẳng thắn, đồng thời đề xuất những giải pháp thiết thực nhằm tăng tính ổn định.
Theo ông Ngô Quốc Hội, Tổng giám đốc Công ty CP khoáng sản An Khánh (Thái Nguyên), để ngành công nghiệp titan phát triển bền vững, Chính phủ cần phê duyệt quy hoạch chế biến sâu titan theo hướng liên kết vùng, liên kết giữa các DN để tránh tình trạng cấp phép đầu tư chế biến sâu tràn lan, dẫn đến khủng hoảng thừa nguồn cung sản phẩm chế biến sâu, nhưng lại thiếu nguyên liệu đầu vào. Bên cạnh đó, Bộ TN-MT cần tham mưu Chính phủ điều chỉnh phương pháp tính và mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản cho hợp lý. Bộ Tài chính nên có chính sách đánh thuế sản phẩm titan, nhằm tạo điều kiện cho DN khai thác, chế biến titan có tích lũy để tái đầu tư và trích lập các quỹ phúc lợi; đồng thời cho phép các DN được khấu trừ hoặc được hoàn thuế VAT đầu vào đối với các sản phẩm chế biến sâu từ titan.
Đồng tình với ý kiến trên, ông Nguyễn Thượng Đắt, Phó Chủ tịch Hiệp hội Titan Việt Nam, bổ sung thêm: Vấn đề chuyển giao công nghệ đòi hỏi cần có sự hỗ trợ của Chính phủ để kết nối với những quốc gia có nền công nghiệp chế biến sâu titan hiện đại như Nga, Nhật, Mỹ. Nhà nước cần có chiến lược đào tạo nhân lực chuyên ngành, có thể là thành lập một viện nghiên cứu về titan hoặc những chuyên khoa về khai thác, chế biến sâu titan, về công nghệ thiết bị, tách quặng khoáng mỏ. Ông Nguyễn Thượng Đắt cũng khuyến cáo: Nếu các DN titan Việt Nam không mạnh dạn đầu tư, không quyết tâm phát triển những khu công nghiệp chuyên sâu về chế biến titan thì không thể giành lấy cơ hội tạo ra giá trị thặng dư lớn với khoáng sản quý giá này.
Theo ông Lê Vĩnh Thiều- Chủ tịch HĐQT, Giám đốc Công ty CP khoáng sản Quảng Trị: Trong bối cảnh hiện nay, nhà nước cần điều chỉnh lại mức thuế tài nguyên và phí môi trường, đảm bảo sự cân đối giữa giá thành với giá bán của DN, điều chỉnh lại mức thuế xuất khẩu cho các sản phẩm chế biến sâu và có chính sách giãn nợ trung hạn, ngắn hạn đối với các DN có đầu tư chế biến sâu hiện đang phải ngừng sản xuất do khó khăn về thị trường.
Riêng đối với tỉnh Bình Định, Chủ tịch UBND tỉnh Lê Hữu Lộc đề nghị Hiệp hội Titan Việt Nam quan tâm hỗ trợ các DN khai thác, chế biến titan trên địa bàn tỉnh về cơ chế, chính sách, công nghệ, nhất là đối với các DN triển khai thực hiện chế biến sâu.
VIẾT HIỀN