Tìm lại tiếng hát dân ca giữa đại ngàn
Huyện An Lão có hơn 29.000, chiếm gần 40% trong số đó là người H’rê và Bana. Những làn điệu dân ca - dấu ấn văn hóa lớn của 2 dân tộc này- có nguy cơ ngày càng mai một.
Ông Đinh Văn Trang (59 tuổi), là 1 trong 3 người Bana ở thôn 1, xã An Toàn, còn hát được hmon của dân tộc mình. Ông Trang kể: “Cha mình hát hmon rất giỏi. Ông có thể hát diễn giọng nói, tính cách của nhiều nhân vật khác nhau trong một câu chuyện. Hồi nhỏ cho đến lúc trưởng thành, mình thường được cha hát kể cho nghe nhiều câu chuyện về những chiến công của dân làng trong đánh giặc, chống chọi với thú rừng, bệnh tật, làm nhà, lập làng, khai hoang sản xuất, tạo nên một bức tranh sống động trong đời sống của dân tộc mình. Lâu dần, những lời hmon đó đã in sâu vào tâm trí và máu thịt của mình. Thỉnh thoảng mình vẫn hát hmon của người Bana, cho dân làng, con cháu mình nghe…”.
Đêm tĩnh mịch giữa đại ngàn An Toàn, chúng tôi đã được nghe nghệ nhân Đinh Văn Trang hát kể cho nghe một đoạn về Ông Tổ làng mình ngày xưa đã về đây lập nghiệp như thế nào. Lời hát trầm bổng thiết tha, mặn mà du dương đi vào lòng người một cách đằm thắm. Ngồi bên bếp lửa hồng bập bùng, những đứa trẻ Bana há hốc miệng say sưa nghe già Trang hát kể chuyện; các bá, các mí cũng đăm chiêu, gật gù lắng nghe không biết chán…
Trong khi đó, dân ca H’rê ở An Lão, hay còn gọi hát hmon của người H’rê có nhiều làn điệu và được diễn xướng dưới nhiều hình thức. Trong đó, ka choi, ka luối là hai làn điệu dân ca cổ có từ rất lâu đời của người H’rê, còn ka lêu là làn điệu mới, xuất hiện từ trong những năm kháng chiến chống Pháp.
Được trời phú cho giọng hát ngọt ngào, với tâm hồn yêu văn nghệ, trân trọng, yêu quý bản sắc văn hóa dân tộc mình, chị Đinh Thị Tuyết (ở thôn 7, thị trấn An Lão) là một trong những người có nhiều đóng góp công sức vào việc bảo tồn, phát huy văn hóa H’rê. Chị Tuyết tâm sự: “Ka lêu, ka choi như người bạn tâm tình, khi hát mình làm việc thấy như đỡ nặng nhọc hơn, thấy vui hơn. Hát ka lêu, ka choi làm cho người phụ nữ H’rê duyên hơn. Lớn lên, biết ka lêu là âm nhạc dân gian cổ truyền, độc đáo của người H’rê thì mình càng yêu quý, có ý thức giữ gìn”.
Để tiếng hát dân ca có thể sống mãi trong cộng đồng người H’rê, Bana ở An Lão khi các nghệ nhân hát kể vắng bóng dần mà không có người kế tục, Phó Trưởng phòng VH-TT huyện An Lão Châu Anh Tế bày tỏ: “Những văn hóa phi vật thể như hát dân ca của đồng bào H’rê, Bana ở An Lão hiện nay chỉ còn trong trí nhớ của những người cao tuổi. Những người cao tuổi này cũng còn sống rất ít, hoặc trí nhớ không còn minh mẫn để truyền dạy, ghi chép, sưu tầm cho thế hệ trẻ, nên việc bảo tồn rất khó khăn. Để bảo tồn và phát huy các làn điệu dân ca cũng như các di sản văn hóa phi vật thể khác của đồng bào H’rê, Bana đang mất dần theo thời gian, chúng tôi đề nghị UBND tỉnh, Sở VH-TT&DL cũng như Huyện ủy, UBND huyện An Lão cần có những kế hoạch cụ thể về công tác bảo tồn, phát huy các di sản. Trong đó, cần quan tâm đầu tư khôi phục, bảo tồn khẩn cấp các làn điệu dân ca và các di sản văn hóa phi vật thể khác”.
HOÀNG NAM QUỐC