Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIII:
Góp ý Dự thảo Luật bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND
Sáng 15.11.2014, tại phiên thảo luận ở hội trường về Dự thảo Luật bầu cử đại biểu Quốc hội (ĐBQH) và đại biểu Hội đồng nhân dân (ĐB HĐND), ĐBQH Nguyễn Thanh Thụy (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định) đã phát biểu một số ý kiến đóng góp như sau:
Tôi thống nhất việc hợp nhất hai luật là Luật bầu cử ĐBQH và Luật bầu cử ĐB HĐND. Đây là việc làm cần thiết, cụ thể hóa các nội dung của Hiến pháp, bảo đảm thực hiện quyền bầu cử, quyền ứng cử với tư cách là quyền chính trị cơ bản của công dân; đồng thời tiếp tục hoàn thiện các quy định về trách nhiệm của các cơ quan trong việc tổ chức và chuẩn bị bầu cử.
Một số bất cập
Qua các nhiệm kỳ cho thấy ĐBQH và ĐB HĐND được bầu cơ bản đảm bảo tiêu chuẩn, chất lượng ngày càng nâng lên. Cơ cấu, thành phần ĐB trong QH và HĐND các cấp tương đối hợp lý. Tuy nhiên, việc tổ chức bầu cử ĐBQH và HĐND trong cùng một ngày đang bộc lộ nhiều bất cập, như một đơn vị bầu cử có số ứng cử viên (ƯCV) ĐBQH và HĐND các cấp là rất đông, có những nơi khoảng từ 12 đến 20 người, nhiều nơi khu vực bầu cử không đảm bảo, chật hẹp, không thuận lợi cho việc cử tri nghiên cứu tiểu sử của các ƯCV. Cách thức vận động bầu cử chưa đa dạng, hình thức vận động do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) thực hiện thì hiệu quả chưa cao. Một cụm tiếp xúc cử tri gồm nhiều xã, phường. Tỷ lệ cử tri trên tổng số cử tri của khu vực bầu cử trong các buổi tiếp xúc cử tri do MTTQVN tổ chức rất thấp.
Mặt khác, trong vận động bầu cử không thể hiện được tính cạnh tranh giữa các ƯCV, đâu đó vẫn còn “quân xanh, quân đỏ” nên trình độ năng lực giữa các ƯCV quá chênh lệch. Một người phải gánh quá nhiều cơ cấu, như nữ, trẻ, ngoài Đảng, đại diện cho dân tộc thiểu số, đại diện ngành, lĩnh vực... Tình trạng đi bầu hộ, bầu thay phổ biến. Điều này không đơn thuần là vi phạm nguyên tắc bỏ phiếu, mà hậu quả còn nghiêm trọng hơn, đó là kết quả bầu cử không phản ánh đúng thực chất trình độ, năng lực, bản lĩnh của các ƯCV, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của ĐBQH và ĐB HĐND.
Nâng cao chất lượng đại biểu là nội dung rất quan trọng để có một tổ chức bộ máy của QH, HĐND hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Trên cơ sở tiêu chuẩn của ĐB được quy định trong hai dự thảo luật là Luật tổ chức chính quyền địa phương và Luật tổ chức QH, đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu để có những quy định khắc phục những tồn tại trong công tác bầu cử như hiện nay.
Tôi thống nhất với quy định thời gian chuẩn bị công tác bầu cử kéo dài hơn 10 ngày, thời gian bỏ phiếu từ 7 giờ sáng, kết thúc vào lúc 19 giờ cùng ngày là hợp lý để cử tri có thời gian đi bầu cử, hạn chế bầu hộ, bầu thay, góp phần đảm bảo công tác bầu cử đạt kết quả.
Trách nhiệm của các cơ quan
Về trách nhiệm của các cơ quan, tôi đề nghị quy định cụ thể hơn trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đơn vị trong việc chọn, cử người đúng tiêu chuẩn quy định, đủ đức, đủ tài, đại diện của đơn vị mình tham gia ứng cử. Quy định về mặt nguyên tắc cơ cấu đại biểu trên cơ sở căn cứ vào dân số, đại diện các tầng lớp trong xã hội và cần có quy định về tiêu chí cụ thể trong công tác hiệp thương, như quy định về tỷ lệ giới, dân tộc, trẻ tuổi, người tái cử, đại diện các cơ quan hành pháp... để đảm bảo tính khách quan và hiệu quả trong hoạt động của QH và HĐND. Đây là điều kiện quan trọng giúp cho công tác chuẩn bị nhân sự, đảm bảo hướng tới có tiếng nói chung, đại diện chung của các tầng lớp nhân dân cho QH và HĐND.
Tôi đề nghị quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan MTTQVN, các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác bầu cử nói chung, công tác tuyên truyền, vận động, đặc biệt là tiếp cận trực tiếp đến hội, đoàn viên của mình để tuyên truyền về quyền, trách nhiệm của công dân trong công tác bầu cử được quy định tại Khoản 4, 5, Điều 62. Đặc biệt quy định trách nhiệm của các tổ chức này trong công tác giám sát cử tri bỏ phiếu, để đảm bảo mỗi cử tri chỉ bỏ một phiếu theo quy định tại Khoản 1, 2, Điều 69 của Dự thảo luật.
Đơn vị bầu cử, danh sách ƯCV, vận động bầu cử...
Thực trạng hiện nay có 2/3 ĐBQH, HĐND hoạt động kiêm nhiệm, nên có ĐB cả nhiệm kỳ không đủ thời gian để tiếp xúc cử tri ở tất cả các địa bàn xã, phường là đơn vị mình ứng cử, đồng nghĩa với việc nhiều cử tri cả nhiệm kỳ không một lần được gặp ĐB do mình bầu ra, ĐB thì khó đưa được các ý kiến của cử tri đến QH và HĐND. Do vậy, tôi đề nghị nên chia nhỏ đơn vị bầu cử, mỗi đơn vị bầu cử chỉ được bầu 1 hoặc tối đa là 2 ĐB, thay vì 3 ĐB đối với bầu cử ĐBQH và 5 ĐB đối với bầu cử ĐBHĐND như quy định tại Khoản 2, 3, Điều 9. Như vậy sẽ gắn bó trách nhiệm của ĐB với cử tri và đơn vị bầu cử hơn là như quy định hiện tại.
Về danh sách ứng cử viên, nên quy định chung số dư gấp 2 lần so với số ĐB được bầu, hiện nay dự thảo quy định hệ số là 1,7 lần, tạo điều kiện để cử tri phát huy dân chủ trong lựa chọn ƯCV và tạo sự chủ động cho Hội đồng bầu cử quốc gia cũng như Ủy ban bầu cử các cấp.
Về vận động bầu cử thông qua các phương tiện thông tin đại chúng được quy định ở Điều 68, tôi thống nhất với nhiều ý kiến đã phát biểu. Theo tôi nên quy định đối với ƯCV ĐBQH có thêm 2 hình thức bắt buộc là báo cáo chương trình hành động và trả lời phỏng vấn trên đài truyền hình địa phương. Qua đó giúp cho đông đảo cử tri có cơ hội đánh giá năng lực, bản lĩnh của các ƯCV để có quyết định đúng đắn hơn khi chọn người đại diện cho mình tham gia QH.
Về hồ sơ ƯCV, nên bổ sung thêm 2 loại giấy tờ, đó là xác nhận sức khỏe và lý lịch tư pháp. Việc này nên giao trách nhiệm cho Hội đồng bầu cử quốc gia và Ủy ban bầu cử cùng cấp thực hiện nhiệm vụ ủy quyền nhận lý lịch tư pháp của ƯCV, bảo đảm tính minh bạch tiểu sử cá nhân cho cử tri biết.
Tương thích giữa các quy định của luật
Điều 34 quy định về những trường hợp không được ứng cử. Điều 58, 59 quy định xóa tên trong danh sách người ứng cử ĐBQH và ĐB HĐND. Trong các quy định này mới quan tâm đến hành vi vi phạm pháp luật (HVVPPL) hình sự, trong khi tiêu chuẩn ĐBQH, HĐND thì quy định: những người gương mẫu chấp hành pháp luật và nghiêm cấm các HVVPPL. Ở đây khái niệm pháp luật nói chung không chỉ giới hạn trong phạm vi pháp luật hình sự hay pháp luật về bầu cử. Nếu chỉ giới hạn trong phạm vi vi phạm pháp luật về hình sự sẽ là không đầy đủ, bởi rất có thể có một ứng cử viên có HVVPPL về hành chính hoặc pháp luật khác. Vì vậy nếu dự thảo quy định chỉ xoá tên trong danh sách đối với những người có HVVPPL hình sự sẽ không phù hợp với quy định về tiêu chuẩn của đại biểu, uy tín của người này sẽ không có ngay từ khi mới làm ƯCV. Do vậy đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc quy định chung, đó là có HVVPPL ở các Điều 34, 58 và 59 sẽ chặt chẽ hơn.
Tiêu chuẩn của ĐB
Về tiêu chuẩn của ĐB, theo tôi nên quy định ngay trong Luật bầu cử ĐBQH và ĐB HĐND. Bởi vì luật này điều chỉnh các vấn đề về bầu cử ĐBQH, HĐND, do vậy Luật là căn cứ pháp lý đầu tiên để mọi cử tri đối chiếu, áp dụng khi thực hiện quyền bầu cử của mình, trong đó, các quy định về tiêu chuẩn của các ĐB là căn cứ, cơ sở pháp lý quan trọng đầu tiên để mỗi cử tri xem xét, quyết định bỏ phiếu lựa chọn ra những ĐB đạt tiêu chuẩn.
Nếu xét về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng thì rõ ràng Luật Bầu cử ĐBQH, HĐND điều chỉnh các vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ của cử tri hơn Luật tổ chức QH và Luật tổ chức chính quyền địa phương. Để tạo thuận lợi nhất cho người dân trong quá trình nghiên cứu, áp dụng các quy định liên quan đến bầu cử nói chung và tiêu chuẩn ĐB nói riêng, tôi đề nghị nên quy định tiêu chuẩn ĐBQH, ĐB HĐND.
N.T.T
Cũng tại phiên thảo luận Dự thảo Luật bầu cử ĐBQH và HĐND, ĐBQH Nguyễn Văn Cảnh (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Định) đã phát biểu một số ý kiến đóng góp cho Dự thảo Luật nói trên:
Nội dung thứ nhất, liên quan đến Điều 78 về nguyên tắc xác định người trúng cử, quy định: Trong trường hợp nhiều người được số phiếu bằng nhau thì người nhiều tuổi hơn là người trúng cử. Theo tôi, để đảm bảo kết quả bầu cử tương đối phù hợp với cơ cấu thành phần ĐB khi được giới thiệu, nội dung này cần được điều chỉnh lại như sau: Trong trường hợp nhiều người được số phiếu bằng nhau thì người trúng cử được xác định là người thuộc các tiêu chuẩn ưu tiên theo thứ tự như sau. Trước hết là phải đảm bảo cơ cấu đơn vị bầu cử. Sau khi đã đảm bảo cơ cấu đơn vị bầu cử rồi, theo tôi, xác định tiếp theo là ưu tiên cho nữ và ưu tiên tiếp theo là dân tộc thiểu số, người tái cử và đối với người còn thời gian nhiệm kỳ nhiều hơn. Nếu ĐB nào hoạt động nhiều nhiệm kỳ hơn thì ưu tiên cho ĐB đó. Người lớn tuổi hơn, nhưng có cùng số nhiệm kỳ, nếu 2 người đó còn 2 nhiệm kỳ hay còn cùng một nhiệm kỳ thì ta ưu tiên người nhiều tuổi hơn.
Nội dung thứ hai, tôi thấy nội dung quan trọng trong bầu cử đó là chương trình hành động (CTHĐ) của ƯCV. Đây là một nội dung thể hiện được mục tiêu và cũng là động lực, trách nhiệm của ƯCV, nếu trúng cử. Vì vậy, tôi đề nghị quy định nội dung của CTHĐ phải phù hợp với khả năng của ƯCV, tránh trường hợp nhiều người ứng cử nhưng giới thiệu CTHĐ không phù hợp với điều kiện của mình. ƯCV phải có trách nhiệm giải thích về CTHĐ của mình, nếu cử tri yêu cầu đã đưa ra CTHĐ như vậy thì có thực hiện được không, giải thích được thì mới đảm bảo công bằng giữa những người giới thiệu CTHĐ của mình.
N.V.C