Khu đền thờ Tây Sơn tam kiệt: Điểm sáng tôn tạo, phát huy di tích
Đến nay, 114 di tích ở tỉnh ta đã được xếp hạng (36 cấp quốc gia, 78 cấp tỉnh). Những năm qua, Sở VH-TT&DL đã phối hợp với các ngành, các địa phương làm tốt công tác gia cố, chống xuống cấp, xây dựng, bảo vệ và phát huy giá trị di tích trong đời sống thực tế. Trong đó, Khu đền thờ Tây Sơn tam kiệt là điểm sáng trong công tác tôn tạo và phát huy giá trị lịch sử di tích.
Khu di tích Đền thờ Tây Sơn tam kiệt - Bảo tàng Quang Trung được đầu tư quy hoạch bài bản, xây dựng tôn tạo thường xuyên và quy mô nhất. Không gian khu tâm linh di tích ngày càng được mở rộng, nâng cấp hoành tráng hơn, hệ thống trưng bày Bảo tàng thường xuyên được bổ sung hiện vật phong phú.
Khu đền thờ Tây Sơn tam kiệt là điểm sáng trong công tác tôn tạo và phát huy giá trị lịch sử di tích.
- Trong ảnh: Du khách tham quan Đền thờ Tây Sơn tam kiệt. Ảnh: VĂN LƯU
Mặt khác, các giá trị văn hóa tinh thần liên quan đến phong trào nông dân Tây Sơn từng bước được phục dựng. Di tích ngày càng thu hút đông đảo khách thăm viếng chiêm bái, tham quan du lịch trong và ngoài nước, phát huy tốt giá trị lịch sử - văn hóa của di tích và nơi đây đã trở thành điểm đến của du khách mỗi khi về Bình Định.
Năm 1979, Khu điện thờ Tây Sơn tam kiệt, cây me, giếng nước được xếp hạng di tích cấp Quốc gia. Điện thờ Tây Sơn được xây dựng năm 1958 trên nền đình Kiên Mỹ xưa. Năm 1998, được trùng tu, tôn tạo khang trang, phỏng theo mô hình Điện cũ nhưng quy mô mở rộng hoành tráng, cấu trúc theo kiểu dáng nhà lá mái Bình Định với 5 án thờ: ba án thờ chính thờ ba anh em Tây Sơn, hai án thờ đầu hồi thờ văn thần, võ tướng. Năm 2004, được đưa vào 9 tượng thờ, chất liệu gốm sứ dát vàng, gồm: 3 tượng Tây Sơn tam kiệt, 6 tượng văn thần, võ tướng tiêu biểu thời Tây Sơn. Kinh phí thực hiện do các nhà hảo tâm tài trợ.
Hai di tích gốc: cây me cổ thụ và giếng nước nguyên là của vườn nhà cha mẹ anh em Tây Sơn còn lại. Cây me khoảng 300 năm tuổi, đường kính gốc 3,9m, chu vi tán 30m, được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam cấp bằng công nhận: Cây di sản năm 2011. Đây là cây cổ thụ đầu tiên và duy nhất ở Bình Định được công nhận cây di sản. Giếng nước xưa được ghép bằng đá ong, năm 1988 xây nhà mái che cổ lầu hình lục giác và thành giếng bằng khung gỗ hình lục giác để bảo vệ di tích.
Để phát huy di tích, năm 1977, Bảo tàng Quang Trung được xây dựng trong khu di tích và phục vụ khách tham quan từ năm 1979. Năm 1989, Nhà trưng bày Bảo tàng Quang Trung được chỉnh lý bổ sung theo phương châm: Bảo tàng - Mỹ thuật, trưng bày từng chủ đề nhằm đáp ứng công tác nghiên cứu khoa học, phục vụ khách tham quan du lịch trong và ngoài nước, giáo dục truyền thống lịch sử cho các thế hệ trẻ. Từ năm 1997 đến 1998, nhà trưng bày được nâng cấp mở rộng hành lang xung quanh bảo tàng, nội thất bổ sung tư liệu, hiện vật. Năm 1999, phòng đại sảnh của Bảo tàng được trưng bày lại theo mô hình mới, mang tính khái quát hoành tráng. Hiện nay, nhà Bảo tàng có diện tích 1.400m2, diện tích trưng bày 1.000m2, chia làm 9 phòng, với 11.605 tư liệu và hiện vật, trưng bày theo niên biểu.
Năm 2011 - 2012, nhằm phát huy các giá trị lịch sử - văn hóa phong trào nông dân Tây Sơn ở Bình Định, UBND tỉnh đã xây dựng Khu văn hóa du lịch tâm linh Đàn tế Ấn Sơn có diện tích 28,3ha với một phần nguồn kinh phí xã hội hóa từ ngân hàng BIDV. Đàn tế thuộc thôn Hòa Sơn, xã Bình Tường, huyện Tây Sơn, cách Đền thờ Tây Sơn tam kiệt khoảng 7 km về phía Tây - Nam.
Trong khu di tích còn có nhà biểu diễn nhạc – võ Tây Sơn được xây dựng bằng nguồn kinh phí xã hội hóa, tái hiện di sản văn hóa thời Tây Sơn: nhạc và trống trận Tây Sơn, võ cổ truyền Tây Sơn, các tiết mục nghệ thuật đậm chất văn hóa dân gian của đồng bào các dân tộc thiểu số (Bana, Ja Rai, Ê Đê) vùng Tây Sơn Thượng đạo – nơi Nguyễn Nhạc xây dựng căn cứ địa ban đầu. Ngoài ra, còn có thiết chế văn hóa Tây Nguyên - nhà Rông, do UBND tỉnh Gia Lai tặng năm 1987. Nhà Rông có diện tích 118m2, trưng bày giới thiệu những hiện vật sinh hoạt gia đình, lễ hội của dân tộc Bana… Năm 2006, Công ty Hoàn Cầu đầu tư kinh phí đúc tượng Hoàng đế Quang Trung bằng đồng cao 6,4m, nặng 18 tấn, đặt trên bệ cao 4m giữa quảng trường trước Bảo tàng và lát nền quảng trường bằng đá granite.
Không gian của Khu di tích, ban đầu 7,4 ha; năm 2004 mở rộng thêm 2,1 ha về phía Nam; năm 2007 mở rộng khu di tích ra đến bờ Bắc sông Côn, bao cả Di tích Bến Trường Trầu – nơi Nguyễn Nhạc dựng ngôi nhà chứa trầu và làm quán trọ cho khách buôn trầu, trước khi khởi nghĩa; năm 2013, một dự án tiếp tục mở rộng không gian cảnh quan ra hướng Bắc hơn 2 ha, thiết kế nâng cấp Đền thờ và tôn tạo Bảo tàng Quang Trung được lập, với tổng kinh phí trên 200 tỉ đồng, dự án đang triển khai thực hiện. Hiện nay, tổng diện tích Khu di tích Đền thờ Tây Sơn được quy hoạch gần 18 ha.
Theo tổng hợp của Bảo tàng Quang Trung, hàng năm có khoảng 70.000 đến 80.000 lượt khách đến thăm viếng, tham quan khu di tích, riêng đội nhạc võ hàng năm phục vụ từ 500 đến 600 chương trình cho các đoàn khách du lịch trong và ngoài nước. Đặc biệt, Khu di tích vinh dự đón tiếp nhiều đoàn lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước về thăm viếng. UBND tỉnh đang trình hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích cấp Quốc gia đặc biệt Khu đền thờ Tây Sơn tam kiệt.
NGUYỄN THANH QUANG