Quy hoạch tôn tạo di tích tháp Chăm:
Triển khai chậm và hiệu quả chưa cao
Hệ thống di tích tháp Chăm trên địa bàn tỉnh là di sản văn hóa độc đáo được quan tâm bảo tồn trong những năm qua. Tuy nhiên, việc phát huy giá trị di tích tháp Chăm còn tồn tại những hạn chế, nguyên nhân chủ yếu là do việc quy hoạch tôn tạo di tích còn chậm và hiệu quả chưa cao.
1.
Quy hoạch khu vực di tích tháp Đôi ở TP Quy Nhơn được UBND tỉnh phê duyệt từ năm 1996, nhưng mãi đến 12 năm sau mới thực hiện được theo hướng thu hẹp hơn quy hoạch. Dù đã hoàn thành công tác trùng tu, tôn tạo và đưa vào khai thác phục vụ du lịch những năm qua, nhưng khuôn viên và cơ sở hạ tầng vẫn còn “sơ sài” nên chưa thật sự hấp dẫn du khách. Tháp Cánh Tiên ở thị xã An Nhơn đã hoàn tất trùng tu, tôn tạo xây dựng tường rào, cổng ngõ, đường đi, vườn hoa, cây cảnh… từ năm 2011. Tuy nhiên, không gian quy hoạch di tích tháp còn hẹp và một số hạng mục tôn tạo được nhiều người nhận xét là tính thẩm mỹ chưa cao.
Tháp Bánh Ít ở huyện Tuy Phước là một trong những cụm đền tháp Chăm có giá trị, nằm ở vị trí đẹp về cảnh quan và giao thông thuận lợi, nếu được quy hoạch tôn tạo tốt thì sẽ thu hút đông khách tham quan. Đến nay đã trải qua 10 năm lập thiết kế, trình duyệt và xây dựng nhưng việc quy hoạch tôn tạo tháp vẫn còn dang dở. Cũng chậm như vậy là tháp Dương Long ở huyện Tây Sơn, dù trùng tu phục hồi xong phần mái lên đỉnh tháp, nhưng hiện tại mặt bằng di tích vẫn chưa quy hoạch xong, nên việc làm tường rào chưa hoàn chỉnh, cổng ngõ không xây được vì vướng đền bù giải tỏa…
Sau nhiều năm bị “lãng quên” trong tình trạng xuống cấp, tháp Bình Lâm ở huyện Tuy Phước đã được trùng tu, quy hoạch mở đường vào di tích, di dời một số ngôi nhà dân liền kề chân tháp để tạo không gian thông thoáng hơn. Mới đây, khi tìm đến tháp Bình Lâm, chúng tôi thấy khu vực di tích đang được quây lại bảo vệ bằng hàng rào lưới B40 và kẽm gai, con đường đất nhỏ bên cạnh tháp vẫn lầy lội vào mùa mưa. Khu đất giải tỏa được xung quanh tháp không rộng mấy và “đìu hiu” cây cỏ cùng với nhà của đơn vị thi công, vật liệu, tháp được bao quanh bằng giàn giáo và cửa vào bịt kín bằng gạch. Một số người dân sống ở gần tháp cho biết thỉnh thoảng cũng có đoàn khách du lịch đến tham quan, còn đơn vị thi công thì đã tạm dừng được nửa năm nay nên đem cất đồ đạc trong lòng tháp và khóa lòng tháp lại bằng …gạch….
2.
Quy hoạch tôn tạo di tích tháp Chăm trên địa bàn tỉnh còn chậm và chưa hiệu quả có nguyên nhân chính từ nguồn kinh phí của tỉnh đầu tư còn khó khăn, hạn chế. Tại Hội thảo “Báo chí với bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc” vừa được tổ chức ở TP Quy Nhơn (tháng 10.2014), ông Nguyễn Thanh Quang, nguyên Phó Giám đốc Ban Quản lý Di tích tỉnh và hiện là Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ văn hóa của Sở VH-TT&DL, đã nêu vấn đề: “Đền tháp Chămpa là một không gian tôn giáo, tín ngưỡng “mở” của tộc người Chăm theo đạo Bà la môn, nguyên thủy không gian thiêng này không có giới hạn tường rào cổng ngõ. Ngày nay để bảo vệ, chúng ta quây các di tích trong những tường rào cổng ngõ bằng những thiết kế quy hoạch “tiết kiệm”. Những thiết kế quy hoạch này thường quan tâm đến công năng bảo vệ và ít tốn kém nhiều hơn yếu tố tôn tạo di tích...”.
Có dịp đến tham quan tháp Pô Klong Garai ở thành phố Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận, chúng tôi thấy nhiều hạng mục như tường rào, cổng ngõ, nhà đón tiếp khách, nhà trưng bày, bán hàng lưu niệm, nhà vệ sinh, sân và cây cảnh…được quy hoạch xây dựng trên mặt bằng diện tích đất rất rộng ở khu vực cách xa phía dưới, khi khách vào cổng đi bộ ngắm cảnh theo đường bậc thang lên đồi núi cao thì mới đến khu tháp… Quy hoạch khu tháp Pô Klong Garai đã thể hiện được sự quan tâm đầu tư kinh phí lớn để xây dựng cơ sở hạ tầng bài bản, góp phần phát huy giá trị di tích phục vụ du lịch. Đây là cách quy hoạch tôn tạo quy mô mà các tháp Chăm có giá trị độc đáo ở Bình Định những năm qua đều chưa có được…
Công tác quy hoạch tôn tạo di tích tháp Chăm trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới cần được quan tâm đầu tư nhiều hơn. Ông Nguyễn Thanh Quang cho rằng: “Để kịp thời phát huy giá trị di tích, trước mắt nên ưu tiên đầu tư quy hoạch tôn tạo, còn tu bổ, phục hồi tháp là việc lâu dài…”. Sở VH-TT&DL và các sở, ngành liên quan cần làm tốt công tác tham mưu UBND tỉnh trong việc ưu tiên đầu tư kinh phí đáp ứng yêu cầu quy hoạch tôn tạo di tích theo một lộ trình phù hợp, hiệu quả.
HOÀI THU
Bên em cung cấp gạch chăm phục chế phục vụ trùng tu tháp nhưng lại bị gián đoạn thế này thì buồn thật. Hy vọng những di tích lịch sử sớm được trùng tu hoàn thiện 100% để phục vụ cho du lịch và người dân có thể biết được giá trị lịch sử của mỗi di tích.