Tìm hiểu hát nam xuân
Nam xuân là một trong những làn điệu chính của hát tuồng. Hát nam xuân thường được dùng nhiều trong việc diễn tả tâm tư tình cảm của các nhân vật trong các tình huống dạo chơi, ngắm cảnh hay chia ly ước hẹn. Ngoài ra, nam xuân cũng có thể dùng để diễn tả tâm trạng vui buồn trước thế sự…
Một sắp hát nam xuân thông thường có 3 câu. Câu thứ nhất gọi là câu trống, thông thường ở dạng song thất phá thể. Ví như câu hát sau đây của Lưu Khánh trong tuồng Ngũ hổ bình Tây: “Xông lướt chân trời nhè nhẹ, Đoái cung Thiềm điện Quế xa xa”. Câu thứ hai gọi là câu mái, bắt buộc ở thể lục bát: “Gấm thêu mấy thức yên hà, Giang sơn một bức trời đà vẽ nên”. Câu thứ ba lại tiếp tục là câu trống, cấu trúc có thể là thể lục bát nhưng cũng có thể là thể song thất.
Hát nam xuân gây được ấn tượng rất mạnh mẽ cho cả người biểu diễn lẫn người xem, bởi vì lời văn viết cho hát nam xuân rất trau chuốt và cô đọng, vừa giàu chất thơ vừa nhiều kịch tính. Có một lần đi công tác tại Tây Sơn, tình cờ tôi gặp mấy cụ già đang ngồi uống rượu hát tuồng. Một cụ nói: “Chà! Tuồng xưa nhiều câu hát nam xuân hay thiệt, khó kiếm đâu ra những câu hát ai nghe cũng thấm thía trong lòng!”. Nói rồi cụ nâng ly, nhấp khà một cái rồi cất tiếng hát: “Rượu vơi vơi, tay rót chén vàng, Chân rén rén dìu đưa người ngọc, Rén rén dìu đưa người ngọc, Kể khôn tường chân tóc kẽ răng”. Một cụ khác lại gật gù nói tiếp: “Tui thì tui thích câu hát của Tiết Cương, đậm đà tình người trung hiếu: Nói lối xuân: Thế sự đoản ư xuân mộng, Nhân tình bạc tợ thu vân, Nghiến răng cười (ha hã á…ha hã) cười cũng khó khăn, Ôm lòng chịu, chịu càng vui sướng”. Thế rồi một cụ khác tiếp luôn câu hát: “Vui sướng cho tình cho cảnh, Ngóng phương trời gửi gánh non sông”… Ngồi nghe các cụ đối ẩm luận tuồng, lòng tôi thật sự nao nao: Nghề mình sao mà cao xa diệu vợi thế!
Sau này có dịp ngồi nói chuyện với cố NSND Võ Sỹ Thừa, tôi có kể câu chuyện đó cho ông nghe thì NSND Võ Sỹ Thừa gật đầu nói: “Hát nam xuân trong tuồng Hộ sanh đàn của cụ Đào nhiều câu hay lắm. Vai vỡ lòng đầu tiên của tôi là vai Tiết Cương cho nên tôi cũng rất in sâu những câu hát nam xuân trong Hộ sanh đàn. Bởi nó giàu hình ảnh và gợi cảm cho diễn viên rất dễ diễn khi cất lên tiếng hát”.
GIA THIỆN