Cần tăng cường quản lý hoạt động khai thác khoáng sản
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh ta có khá nhiều dự án, công trình được triển khai, trong đó có những công trình yêu cầu cấp bách về tiến độ và cần một khối lượng lớn cát, đá, đất để làm nền, vật liệu xây dựng thông thường. Tuy nhiên, công tác quản lý trong hoạt động khai thác khoáng sản (KTKS) tài nguyên còn nhiều lỗ hổng.
Từ nhu cầu cần cát, đá để thi công công trình, như chương trình bê tông hóa giao thông nông thôn, dự án nâng cấp, mở rộng QL 1A, QL 1D, nâng cấp tuyến đường QL 19 và hàng loạt các tỉnh lộ; nhiều doanh nghiệp, chủ đầu tư dự án và các nhà thầu ra sức chạy đua để xin được cấp phép khai thác các mỏ cát, đá. Bên cạnh một số đơn vị đã được cơ quan chức năng cấp phép, vẫn còn tình trạng nhiều đơn vị dù chưa có thông báo chấp thuận hoặc giấy phép khai thác của UBND tỉnh nhưng vẫn tiến hành khai thác theo kiểu “tiền trảm hậu tấu”, như một số mỏ cát ở Vân Canh; các mỏ đá núi Hòn Chà... Hiện nay, có 75 DN hoạt động KTKS trên địa bàn tỉnh với 112 giấy phép KTKS các loại còn hiệu lực; tuy nhiên, các mỏ khai thác trong thực tế hiện nay là cao hơn rất nhiều.
Không chỉ vậy, một số doanh nghiệp, chủ đầu tư dù đã được phép khai thác nhưng do hám lợi hoặc nhu cầu quá cao của đối tác, đã cố tình cho nổ mìn, phá đá sai vị trí, độ sâu; khai thác cát, đá vượt quá trữ lượng cho phép. Một số công ty dù giấy phép khai thác đã hết hạn, đang chờ xin gia hạn hoặc hoàn tất thủ tục thăm dò, đánh giá trữ lượng nhưng vẫn lén lút khai thác. Hậu quả là một số khu vực mỏ núi đá và cát trong lĩnh vực KTKS bị tận thu cạn kiệt, tài nguyên khoáng sản bị thất thoát mà Nhà nước không thu được thuế; môi trường, đời sống của người dân ở những nơi gần khu vực khai thác bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Đối với việc khai thác cát, tuy các vị trí đã được cấp phép khai thác nằm trong quy hoạch các mỏ vật liệu nhưng nếu tổ chức khai thác cát với quy mô lớn thì dòng chảy của sông có thể bị ảnh hưởng, gây xói lở bờ sông, “nuốt” đất sản xuất ven sông, đe dọa nơi ở của nhiều hộ gia đình mỗi khi mùa mưa bão đến. Như ở xã Canh Vinh (Vân Canh), xã Phước Thuận (Tuy Phước). Không ít DN chưa thực hiện đúng quy trình khai thác, chưa hoàn thổ kịp thời, gây tác động xấu tới môi trường, khiến nhân dân bức xúc, đặc biệt là khu vực các xã phía Đông huyện Phù Mỹ. Việc khai thác đá trái phép tại khu vực Núi Bà (thuộc địa phận xã Cát Nhơn) cũng diễn biến khá phức tạp.
Theo đánh giá của Sở Công Thương, năm 2014, việc thăm dò, đánh giá trữ lượng vật liệu xây dựng để quy hoạch khai thác lâu dài còn hạn chế, doanh nghiệp ít quan tâm đầu tư kinh phí cho công tác thăm dò phục vụ khai thác sản xuất, chỉ trông chờ vào Nhà nước. Trong quá trình khai thác, chủ yếu khai thác đá tảng, đá khối nổi trên mặt đất, phần chìm của mỏ không được khai thác triệt để, gây lãng phí tài nguyên khoáng sản và tác động xấu đến môi trường. Hiện nay sản lượng khai thác đá chỉ đáp ứng được 60 -70% nhu cầu sản xuất đá nghiền xây dựng của các nhà máy. Trong chế biến đá ốp lát phục vụ xuất khẩu có tình trạng mất cân đối giữa khai thác và chế biến, sản lượng chế biến chỉ đạt từ 35-40% công suất của các nhà máy; gây nên sự lãng phí khá lớn.
Cát, đá là nguồn tài nguyên của quốc gia. Khi các dự án, công trình được triển khai thì việc nhiều doanh nghiệp tham gia khai thác là cần thiết. Nhưng với kiểu tận thu chụp giật, bất chấp các quy định pháp luật của một số doanh nghiệp trong thời gian qua thì hậu quả sẽ khó lường. Tuy nhiên, các chế tài áp dụng chưa đủ mạnh, sự phối hợp quản lý giữa ngành và các địa phương đôi lúc chưa chặt chẽ, thường xuyên; sau kiểm tra, thanh tra vẫn còn nhiều DN chưa phục hồi hoặc phục hồi môi trường chậm, gây bức xúc cho nhân dân.
Do vậy, UBND tỉnh nên chỉ đạo Sở TNMT phối hợp với Sở Công Thương và các ngành liên quan tổ chức thanh tra, rà soát các điểm khai thác cát, đá; đặc biệt không cấp giấy phép khai thác đá đối với các mỏ không đủ khoảng cách an toàn nổ mìn theo quy chuẩn của Bộ Công Thương, không cho phép khởi công mỏ mới khi chưa có thiết kế kỹ thuật thi công, tăng cường kiểm tra việc thực hiện các quy định về an toàn vệ sinh lao động và phòng, chống cháy nổ tại các mỏ đá trên địa bàn, xử lý nghiêm những đơn vị vi phạm, tạo lòng tin cho quần chúng nhân dân.
THIÊN TRÚC