Tìm “kế sách” khơi thông cửa biển Tam Quan
Thời gian qua, luồng dẫn qua cửa biển Tam Quan (xã Tam Quan Bắc, huyện Hoài Nhơn) thường xuyên bị bồi lấp nghiêm trọng, khiến tàu thuyền ra vào dễ bị mắc cạn, nguy cơ bị sóng đánh chìm. Tình trạng này sẽ được khắc phục với các giải pháp được đưa ra từ đề tài “Nghiên cứu các giải pháp khoa học công nghệ (KHCN) để khắc phục hiện tượng bồi lấp cửa ra vào khu neo trú bão của tàu thuyền - áp dụng cho cửa Tam Quan”.
Cửa biển Tam Quan là nơi ra vào thường xuyên của 1.400 tàu thuyền, “cửa ngõ” của cảng cá Tam Quan. Năm 2003, tỉnh ta đã đầu tư hơn 80 tỉ đồng xây dựng khu neo trú bão tại xã Tam Quan Bắc, với việc xây dựng một đê chắn sóng dài 850 m tại bờ Nam của cửa biển. Tuy nhiên, từ năm 2010 đến nay, khu vực cửa biển Tam Quan vẫn bị bồi lấp, gây khó khăn cho tàu thuyền ra vào. Đã có 4 tàu mắc cạn và bị sóng đánh chìm, 14 tàu khác cũng bị mắc cạn gãy chân vịt, bánh lái... khi ra vào cửa biển này.
Luồng lạch ra vào cảng cá Tam Quan thường xuyên bị bồi lấp. Ảnh: TIẾN SỸ
“Chẩn bệnh”
Trước thực tế đó, theo yêu cầu của UBND tỉnh, Bộ KH&CN đã giao Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (thuộc ĐH Quốc gia Hà Nội) nghiên cứu thực hiện nhiệm vụ KHCN cấp thiết mới phát sinh ở địa phương trong kế hoạch năm 2012 với đề tài “Nghiên cứu các giải pháp KHCN để khắc phục hiện tượng bồi lấp cửa ra vào khu neo trú bão của tàu thuyền - áp dụng cho cửa Tam Quan”, do PGS-TS Đỗ Minh Đức làm chủ nhiệm. Trong 2 năm (2012-2014), đề tài được triển khai với mục tiêu phân tích, xác định các nguyên nhân, cơ chế và các yếu tố ảnh hưởng đến hiện tượng bồi lấp cửa Tam Quan. Đồng thời, đề xuất các giải pháp KHCN thích ứng để cải tạo hiện trạng bồi lấp, đáp ứng yêu cầu thoát lũ và lưu thông neo đậu của các phương tiện đường thủy.
Theo kết quả nghiên cứu, các nguyên nhân chính gây bồi lấp cửa Tam Quan là hình dạng bất đối xứng về địa hình cửa sông; trường sóng; một phần trầm tích và lưu lượng sóng bị chặn lại trên các hồ chứa nước thượng lưu; xây dựng kè.
Cụ thể, trước xây dựng kè mỏ hàn phía Nam, bờ biển phía Bắc và Nam của cửa Tam Quan ít bị biến động. Chính kè mỏ hàn đã làm thay đổi động lực dòng ven bờ, bồi tụ và xói lở xảy ra đan xen ở mỗi bờ. Đặc biệt, khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2012, ở bờ Nam diễn ra bồi tụ mạng gần kè và xói lở mạnh trong khoảng cách kè mỏ hàn từ 1-2,3km. Các kết quả nghiên cứu của PGS-TS Đỗ Minh Đức và cộng sự cũng cho thấy, dòng bùn cát vận chuyển dọc bờ theo hướng Bắc - Nam (hình thành trong mùa gió Đông Bắc) là nguyên nhân chính gây bồi lấp cửa, với khối lượng bồi lấp trung bình mỗi năm từ 47.000 - 100.000m3.
Tàu cá BĐ 51292 - TS bị mắc cạn khi vào cửa biển Tam Quan ngày 30.1.2013.
Khẩn trương khắc phục
Theo tiến sĩ Võ Ngọc Anh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển KT-XH tỉnh, kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học vững chắc để khắc phục hiện tượng bồi lấp và quy hoạch cửa biển Tam Quan trong tương lai. Đây là hoạt động có tác động lớn đến phát triển KT-XH của người dân khu vực này.
Đầu năm 2015, Hội đồng KH&CN đánh giá nghiệm thu cấp Nhà nước (Bộ KH&CN) đã họp đánh giá và xếp loại Khá cho đề tài. Hội đồng cho rằng, các kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học quan trọng cho dự án tính toán nghiên cứu khả thi trong cân nhắc đầu tư xây dựng công trình tiếp theo. Hội đồng cũng đã kiến nghị Bộ KH&CN và tỉnh Bình Định tạo điều kiện để có nghiên cứu tiếp theo nhằm xác lập cơ sở khoa học nghiên cứu xây dựng cảng đa mục tiêu.
Trên cơ sở xác định các nguyên nhân gây bồi lấp, đề tài đã đề xuất các giải pháp khắc phục, đảm bảo chuẩn tắc luồng phục vụ cho thoát lũ và giao thông thủy, phù hợp với điều kiện kinh tế của địa phương. Nhóm giải pháp thứ nhất là nạo vét và duy tu định kỳ tuyến luồng; thứ hai là bố trí công trình vừa ngăn cát từ hai phía (trong đó phía Bắc là chủ đạo do dòng bùn cát có xu hướng đi từ Bắc xuống Nam), vừa hướng dòng, đẩy dòng bùn cát từ phía Bắc ra xa. Khoảng cách giữa hai đầu các công trình có tính đến yêu cầu giao thông và thoát lũ cửa sông.
PGS-TS Đỗ Minh Đức kiến nghị, trước mắt, khi chưa có giải pháp công trình, cần tiến hành nạo vét thường xuyên để đảm bảo lưu thông tàu thuyền. Thời gian nạo vét nên tiến hành 2-3 tháng trước mùa gió Đông Bắc hàng năm. Tính kế lâu dài thì khu vực neo đậu tàu thuyền ở khu vực này hiện nay khá chật chội, khả năng mở rộng gặp nhiều khó khăn nên cần quan tâm giải pháp mở rộng cửa sông thành cảng về phía biển. Đây là giải pháp đa mục tiêu, đảm bảo sự ổn định lâu dài và mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn về kinh tế thủy sản ở xã Tam Quan Bắc và các khu vực phụ cận.
Vào đầu tháng 5.2015, UBND tỉnh đã có văn bản đồng ý để Công ty TNHH Thủy lợi Hoài Nhơn thực hiện dự án nạo vét khơi thông luồng kết hợp tận thu cát nhiễm mặn tại cửa biển Tam Quan. Trước mắt, cho doanh nghiệp thực hiện nạo vét cát tại khu vực luồng tàu, thuyền lưu thông ra vào, với khối lượng khoảng 523.643 m3. Việc nạo vét khơi thông luồng sẽ được kiểm tra, đánh giá tác động đến môi trường tự nhiên, xã hội, hiệu quả đầu tư và báo cáo UBND tỉnh xem xét trước khi triển khai dự án nạo vét mở rộng tiếp theo.
Đồng thời, UBND tỉnh giao UBND huyện Hoài Nhơn lựa chọn, thuê đơn vị tư vấn phối hợp với địa phương kiểm tra, giám sát, đảm bảo việc thực hiện dự án theo đúng hồ sơ thiết kế được phê duyệt và cấp phép của cơ quan có thẩm quyền theo quy định, không làm ảnh hưởng xấu đến công trình hiện có và môi trường.
THU HIỀN